Verre Russische herinneringen

Verre jaren is deel 1 van Verhaal van een leven. Het gaat over verre herinneringen van Paustovski. Hij beschrijft zijn kinder- en jeugdjaren tot en met zijn afstuderen aan het gymnasium. Hij heeft dit deel gedateerd, het werd afgerond in 1946, dat wil dus zeggen dat hij al 54 was toen hij deze memoires met verve neerschreef. Het is verrassend hoe uitgebreid, gedetailleerd, hij dit doet.

Opvallend is de structuur van dit boek. We beginnen bij een bepalende episode uit het leven van de jonge Paustovski. Hij wordt uit Kiev weggeroepen naar een familielandgoed omdat zijn vader op sterven ligt. Nadat hij zijn tocht, de aankomst en de begrafenis heeft beschreven - hij was toen een jongen van 17 - keert hij terug in zijn verleden en vertelt chronologisch over zijn kindertijd en jeugd. Halverwege het boek komen we verrassend genoeg weer uit op het moment dat hij het telegram krijgt dat zijn vader op sterven ligt. En daarna gaat het boek gewoon weer chronologisch verder.

Wat ook opvalt is dat hij de lezer bij de les houdt. Hij vertelt over zijn leven vroeger, niet over het nu. Hij is dat kind niet meer, hij is een verteller uit de toekomst van dat kind. Dat laat hem toe om af en toe al eens vooruit te blikken naar wat nog komen gaat, om al even te vergelijken met of te verwijzen naar gebeurtenissen uit zijn latere leven.

Al van bij het begin van het boek worden heel wat personages, vooral familieleden, beschreven. Hij schetst een mooi beeld van het leven in Rusland en meteen ook van verschillende etnische achtergronden. Ook de tocht naar het familiedomein wordt erg plastisch beschreven. Het was een hele heksentoer om het te bereiken, het weer zat allesbehalve mee en de reizigers moesten alles op alles zetten in hun strijd tegen een erg woelig wassende rivier. Dit zette meteen de toon. Paustovski heeft het niet alleen over de mensen en gebeurtenissen uit zijn jeugd, ook de natuur wordt prachtig beschreven. En dat doet hij het hele boek door. Hij beschrijft alles heel rustig en uitgebreid, maar het wordt nergens moeilijk, lastig of saai. Hij neemt de lezer op een toegankelijk wijze mee naar het Rusland van eind 19e - begin 20e eeuw.

'Kijk, een hagedis!' hoorde ik moeder roepen. 'Waar?'
'Daar! Zie je die hazelaar? Links ervan ligt een rode steen in het gras. Kijk nu 's iets hoger. Zie je die gele bloemkroon? Dat is een azala. Iets rechts van die azala, op die omgewaaide beuk, vlak bij de wortels ervan zit-ie. Zie je die harige, rossige wortel daar met droge aarde en piepkleine blauwe bloemetjes erop? Nou, precies daarnaast zit de hagedis.'
Ik zag hem. Maar voordat ik hem had ontdekt, hadden mijn ogen een wonderbaarlijke zwerftocht gemaakt langs de hazelaar, de rode steen, de azalea en de omgevallen beuk.

Dit gesprek tussen moeder en kind (pagina 89) is typerend voor het boek. Want ook Paustovski laat de lezer via kleine omwegen des te meer genieten van wat hij te vertellen heeft, net zoals zijn moeder hem via een mooie omweg toont waar de hagedis zit.

Dit boek geeft een mooi sfeerbeeld van Rusland en Oekraïne (dat toen deel uitmaakte van Rusland) op het eind van het tsarentijdperk. De lezer kan zich een mooi beeld vormen van de cultuur, de natuur en de steden, van de treinen, koetsen en sledes die reizigers overal brachten, van gastvrije familieleden die zelfs voor onbekende verwanten wekenlang hun huizen openstellen...

Ook de verhouding met de joden komt aan bod. Het was een grote bevolkingsgroep, sterk aanwezig, maar die toch ook te kampen had met diverse vormen van discriminatie. Zo moesten joden bijvoorbeeld extra goed presteren in vergelijking met Polen en Russen om na het gymnasium naar de universiteit te mogen gaan. Maar nog veel erger was dat af en toe moorddadige pogroms werden gehouden, gewoon omdat iets maatschappelijk tegenviel. Velen werden op die manier slachtoffers van willekeur. Gelukkig blijkt ook dat de joden vaak ook werden geholpen door anderen.

Dit boek zit vol verwijzingen naar andere schrijvers, bekende en minder bekende. Tolstoj en Tsjechov sterven in de tijdspanne van het boek. Paustovski zat samen op school met Michail Boelgakov. Bekende auteurs worden genoemd zoals Poesjkin, Dumas, Twain, Lord Byron, Ibsen, Dostojevski, Andersen, Prus, Dante, Goethe, Shakespeare, Dickens, Balzac, Poe, Verhaegen... En ook een minder bekende namen passeren de revu, zoals Mickiewicz, Nekrasov, Fet, Plesjtsjejev, Andrejev, Brjoesov... 

De kracht van de verbeelding is een heel sterk thema in dit boek. De kleine Kostik wordt door broer en andere familieleden verweten veel te veel fantasie te hebben, erg ontvankelijk te zijn voor indrukken en een gevoel voor romantiek te hebben dat botst met de werkelijkheid. Het gaat zelfs zover dat de kleine jongen wijselijk voor zich houdt wat er zich allemaal in zijn hoofd afspeelt. De auteur Paustovski wijst ons er dan weer mooi op dat die grote verbeeldingskracht aan de basis ligt van zijn schrijverschap.

Laat je met dit boek meevoeren naar een andere plek en tijd en geniet ondertussen van de schrijfstijl van Paustovski.