Perspectiefvol blik op verzwegen verleden

Dunkelblum is een slaperig stadje in Oostenrijk aan de Hongaarse grens waar het lijkt alsof de tijd heeft stilgestaan. Een stadje waarvan de oorspronkelijke bewoners alles van elkaar weten maar elkaar niet alles vertellen. Hun vriendelijkheid, hoffelijkheid en behulpzaamheid is gebouwd op de stilte van hun zwijgzaamheid over de periode na de annexering van Oostenrijk door nazi-Duitsland in 1938 tot de inval van de Russen na de ineenstorting van nazi-Duitsland en dan met name de gruwelijke misdaad die vlak voor het eind van de Tweede Wereldoorlog heeft plaatsgevonden.

Augustus 1989 zal niet alleen een keerpunt blijken te zijn voor de wereldgeschiedenis maar ook voor de geschiedenis van de inwoners van Dunkelblum. Een moord, de vondst van een skelet, een vreemdeling die plots verschijnt in het stadje terwijl aan de grens de Oost-Duitsers staan te wachten om naar het Westen af te mogen reizen. Het verleden wil niet langer worden verzwegen.

De Oostenrijkse Eva Menasse was succesvol journaliste voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung voordat ze in 2005 deze carrière opgaf om zich volledig op het schrijven te kunnen richten. Dunkelblum zwijgt werd in 2021 bekroond met de Bruno-Kreisky-Preis für dat politische Buch en staat op de shortlist van de Europese literatuurprijs 2023. De Nederlandse vertaling is verzorgd door Annemarie Vlaming.

Eva Menasse heeft een prettige schrijfstijl met prachtige zinnen: beschrijvend, uitdagend en soms satirisch. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van veel personages. Dit kan in het begin verwarrend zijn en kan ervoor zorgen dat het lezen wat traag gaat. Na verloop van tijd is het net als verhuizen naar een nieuwe omgeving, in het begin verdwaal je steeds en ken je niemand maar na verloop van tijd leer je de omgeving kennen evenals alle bewoners en weet je wat ze doen en bij wie ze horen.

Ieder personage draagt een stukje van de puzzel bij zich. Het puzzelstukje kan vanuit verschillende perspectieven worden gezien. Niet ieder personage is even belangrijk maar het perspectief van het minder belangrijk personage kan er wel voor zorgen dat de lezer een duidelijker beeld krijgt van de gebeurtenissen. Helemaal volledig wordt het beeld nooit, de auteur laat veel open omdat herinneringen nooit volledig zijn en de waarheid niet compleet te achterhalen valt.

Het bijzondere aan Dunkelblum zwijgt is dat er maar weinig is verzonnen, het meeste bestaat uit historisch materiaal wat samen komt in een fictief stadje (bron: interview NRC 07-07-2022, Michel Krielaars). De auteur verwijst in dit interview naar de gebeurtenissen in 1945 in het stadje Rechnitz in het Oostenrijkse deelstaat Burgenland, waarbij de tweehonderd Joodse dwangarbeiders die daar waren tewerkgesteld zijn vermoord. In dezelfde tijd is dit ook in andere stadjes gebeurd. In de andere stadjes zijn de lijken van de terechtgestelden zijn in samenwerking met de bevolking. In Rechnitz niet, onder andere doordat de bevolking zweeg over wat er is gebeurd.

Dunkelblum zwijgt is een verhaal dat gaat over hoe grote veranderingen in de wereldgeschiedenis onontkoombare gevolgen heeft voor iedereen en hoe een gemeenschap hiermee omgaat. Het laat zien hoe mensen reageren op een wereld die buiten hun macht verandert. Wie “zonder enige aarzeling met de golf durven meeliften (Stefan Zweig)” en wie meeloopt en wegkijkt en door hun zwijgen het de daders na jaren mogelijk maakt om hun verantwoording te ontlopen.

Na de eerste verwarring vanwege de vele personages en hun perspectieven ontwikkelt Dunkelblum zwijgt zich tot een gelaagd verhaal gehuld in een mysterieuze wolk van openstaande vragen en losse eindjes. Voor wie dit geen probleem is, zal Dunkelblum een boek zijn waarvan de inhoud lang tot nadenken stemt. Een boek dat uitnodigt om meerdere malen te lezen want wie weet misschien blijken de eindjes toch niet zo los te zijn als op het eerste gezicht lijkt. Immers het verleden lijkt afgesloten, maar het is nooit voorbij!