Een gemaskeerde toekomst

Zes jaar geleden kreeg socioloog, journalist en schrijver Haro Kraak het idee voor zijn tweede roman Het water bewaart ons. Tijdens zijn werk als journalist voor de Volkskrant kwam Haro Kraak steeds vaker mensen tegen met een pessimistisch toekomstbeeld, die zich daardoor meer en meer terugtrekken in hun eigen kring.

Het water bewaart ons speelt zich af in Nederland in de nabije toekomst. Dit verschilt niet zoveel van het huidige Nederland, behalve dat door de klimaatverandering een groot gedeelte overstroomd is waarbij Schokland na meer dan honderdvijftig jaar weer een eiland is geworden. De oude inwoners van Schokland zijn teruggegaan naar het eiland en hebben hier een gemeenschap gevestigd die steunt op strenge sociale controle, wantrouwend is ten opzichte van buitenstaanders en zich richt op oude geloofswaarden en tradities. De buitenstaanders (vastelanders) worden aan de ene kant zoveel mogelijk geweerd, maar aan de andere kant is men ook afhankelijk van buitenstaanders die het eiland tegen betaling als een toeristische attractie kunnen bezoeken.

Buitenstaander Elsa is al jaren getrouwd met eilander Age en heeft zich voor de liefde van haar man aangepast aan de wetten van het eiland. Toch voelt ze nog steeds het wantrouwen van de eilandbewoners. De komst van een vreemdeling zorgt voor onrust en vanuit die onrust toont de gesloten gemeenschap zijn ware gezicht.

Het verhaal is vlot geschreven en kent een rustige opbouw waarbij de kennismaking met de personages en hun leven het belangrijkste element lijkt. Via flashbacks krijg je meer inzicht over de nieuwe ontstaansgeschiedenis van het eiland maar ook over het verleden van de personages.

In de loop van het verhaal worden de personages steeds meer gelaagd. Het wordt duidelijk dat iedereen zich verbergt achter een masker en geheimen voor elkaar heeft, zoals de innerlijke strijd van Age en de rusteloosheid van Elsa. Ze past zich als altijd aan en probeert zaken voor zichzelf goed te praten door steeds met een andere uitleg te komen waarom haar meegaan in beslissingen geen kwaad zou kunnen.

De spanning die oploopt lijkt in eerste instantie alleen te maken te hebben met de komst van de vreemdeling maar ook onderling in de gemeenschap is door geloofsfanatisme en geroddel de angst voor beschuldigingen en verraad groot. Gebeurtenissen krijgen een gemeenschappelijke waarheid ten koste van het individu.

Het is makkelijker om in deze waarheid mee te gaan dan om deze te betwijfelen. Zo wordt Elsa op haar werk verzocht om mee te doen aan een project om het geboortecijfer op het eiland te verhogen. Onderstaande passage geeft goed de twijfels weer die Elsa heeft/voelt naar aanleiding van dit project:

“Ze merkte dat ze haar ontsteltenis niet kon verbergen en wilde niet dat iemand iets door had…..Wandelend naar huis … begon ze smoesjes te bedenken om haar baan op te zeggen. Geen enkel excuus voldeed, besefte ze, want haar ontslag indienen betekende pas het begin van het liegen. Op het eiland ontkwam je niet aan het verhaal dat over je werd verteld, of dat je over jezelf vertelde. Ze stond, als ze haar redenering ver doortrok, voor de keuzen: leven met een leugen of verdwijnen. De waarheid aanvechten was zinloos, je kon hier niet iets aan de orde stellen, niets aankaarten, er was al een waarheid. Het eiland leefde vanuit de antwoorden, vragen waren overbodig.”

Op het eind van het verhaal tijdens het jaarlijks zonnewendefeest (Wannejoene) volgen de gebeurtenissen elkaar in een snel tempo op. De plotwending is verrassend maar ook verwarrend want wat is waarheid?

Het water bewaart ons is een boek dat ons een denkbeeldige (dystopische) toekomst laat zien, maar waarbij je je beseft dat hetgeen wat misschien denkbeeldig lijkt al speelt in onze huidige maatschappij. Dat zorgt ervoor dat dit een verhaal is dat nog lang bij je blijft.