Lezersrecensie
De mogelijkheden van dilemma's
Tegen alle waarschuwingen in kiest auteur Ivan Klíma ervoor om in Praag te blijven, nadat het Russische leger een einde heeft gemaakt aan een periode van liberalisering in Tsjechoslowakije: de Praagse Lente (1968). Tsjechoslowakije staat vanaf dat moment opnieuw onder leiding van een totalitair communistisch regime. In de twintig jaar die daarop volgen mag hij, zoals vele beroemde dissidente Tsjechische auteurs, in eigen land niets publiceren. Via de Tsjechische clandestiene pers (samizdat) en buitenlandse uitgevers is het hem toch gelukt om in de periode tussen 1970 en 1989 zijn boeken te publiceren. Spijt van zijn keuze heeft hij niet, het zijn de jaren waarin hij zijn belangrijkste werken heeft geschreven.
Rechter tussen twee vuren is geschreven in 1976 uit frustratie over de strenge politieke onderdrukking door de communistische machthebbers. Sindsdien heeft de auteur het boek diverse malen aangepast door gedeeltes te herschrijven en te schrappen. Zelfs de titel is in de loop der jaren aangepast. Dit werk met veel autobiografische elementen is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald door Irma Pieper en is uitgegeven door Uitgeverij Wereldbibliotheek.
Het zijn de jaren zeventig en na de zuiveringen weet niemand meer wie wel of niet te vertrouwen is. Adam Kindle, rechter in Praag, krijgt van zijn baas een strafdossier in zijn handen gedrukt met de verwachting dat Adam de dader de doodstraf zal geven. Adam wil de zaak weigeren want hij is tegen de doodstraf maar weet dat men van hogerhand op deze weigering zit te wachten om hem te kunnen laten arresteren of hem te laten ontslaan. Adam staat voor een belangrijke beslissing: kiest hij voor zijn principes of voor zijn carrière?
Adam ziet zichzelf als rechtvaardig, moreel hoogstaand, ijverig en trouw aan zijn vrouw. Op het moment dat de zekerheden in zijn leven aan het wankelen zijn, veranderd zijn gedrag en ziet hij zich ook in zijn persoonlijke leven voor keuzes gesteld die hem aansporen terug te denken aan de meest belangrijke momenten in zijn leven. Deze gedachtes laten hem inzien dat hij zijn hele leven op zoek is naar vrijheid en rechtvaardigheid maar daarbij is vergeten om zelf te leven: “Ondertussen nam ik anderen hun vrijheid af en vertrapte die in mezelf.”
Rechter tussen twee vuren begint met een kantelpunt in het heden waarna het verhaal zich opsplitst in twee verhaallijnen. Een verhaallijn speelt zich af in het verleden en de hoofdstukken hebben allen de titel “Voor we van de rivier de Lethe drinken”. Adam vertelt vanuit zijn perspectief (ik-perspectief) over zijn jeugd in concentratiekamp Theresienstadt en het opgroeien na de oorlog in een communistisch land. Zijn verhaal begint vanaf het moment dat hij met zijn moeder en broertje aankomt in Theresienstadt tot het einde van de Praagse Lente in 1968.
De keuze voor de uit de Griekse mythologie afkomstige titel “Voor we van de rivier de Lethe drinken” heeft betrekking op het feit dat de doden uit de Lethe drinken om het aardse leven te vergeten. Tijdens het aardse leven maken mensen soms zulke afgrijselijke dingen mee dat ze die nog tijdens hun leven zouden willen vergeten zoals opgroeien in concentratiekamp Theresienstadt of leven onder een totalitair bewind.
De andere verhaallijn heeft betrekking op het heden en wordt verteld door een alwetende verteller. Het perspectief van de verschillende personages zorgt voor een ruimer begrip voor de handelingen en motivatie van het hoofdpersonage Adam en de omstandigheden waar Adam mee te maken heeft. De hoofdstukken van deze verhaallijn hebben geen titel maar zijn genummerd.
Er zit een fijn ritme in de opbouw van het verhaal doordat de verhaallijnen elkaar afwisselen maar ook door een bepaalde volgorde, zo is de laatste verteller in het heden altijd Alena, de vrouw van Adam.
De basis van deze roman zijn de filosofische beschouwingen en gedachten die in ruime hoeveelheid voorkomen. Dat verlaagt het leestempo maar zorgt er ook voor dat het verhaal je nog lang bij blijft.
De kracht van Rechter tussen twee vuren is dat deze tijdloze klassieker laat zien hoe totalitaire systemen door het onderdrukken van vrijheid de mens tot het diepst van zijn wezen beschadigt.
Een waarschuwing uit het verleden die juist in deze tijd, waarin vrijheid en gerechtigheid in veel landen wordt ingeperkt, zo enorm van belang is!
Bronnen: Artikel Volkskrant, 22 oktober 1999 interview met Ivan Klìma door Michel Maas/Wikipedia
Rechter tussen twee vuren is geschreven in 1976 uit frustratie over de strenge politieke onderdrukking door de communistische machthebbers. Sindsdien heeft de auteur het boek diverse malen aangepast door gedeeltes te herschrijven en te schrappen. Zelfs de titel is in de loop der jaren aangepast. Dit werk met veel autobiografische elementen is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald door Irma Pieper en is uitgegeven door Uitgeverij Wereldbibliotheek.
Het zijn de jaren zeventig en na de zuiveringen weet niemand meer wie wel of niet te vertrouwen is. Adam Kindle, rechter in Praag, krijgt van zijn baas een strafdossier in zijn handen gedrukt met de verwachting dat Adam de dader de doodstraf zal geven. Adam wil de zaak weigeren want hij is tegen de doodstraf maar weet dat men van hogerhand op deze weigering zit te wachten om hem te kunnen laten arresteren of hem te laten ontslaan. Adam staat voor een belangrijke beslissing: kiest hij voor zijn principes of voor zijn carrière?
Adam ziet zichzelf als rechtvaardig, moreel hoogstaand, ijverig en trouw aan zijn vrouw. Op het moment dat de zekerheden in zijn leven aan het wankelen zijn, veranderd zijn gedrag en ziet hij zich ook in zijn persoonlijke leven voor keuzes gesteld die hem aansporen terug te denken aan de meest belangrijke momenten in zijn leven. Deze gedachtes laten hem inzien dat hij zijn hele leven op zoek is naar vrijheid en rechtvaardigheid maar daarbij is vergeten om zelf te leven: “Ondertussen nam ik anderen hun vrijheid af en vertrapte die in mezelf.”
Rechter tussen twee vuren begint met een kantelpunt in het heden waarna het verhaal zich opsplitst in twee verhaallijnen. Een verhaallijn speelt zich af in het verleden en de hoofdstukken hebben allen de titel “Voor we van de rivier de Lethe drinken”. Adam vertelt vanuit zijn perspectief (ik-perspectief) over zijn jeugd in concentratiekamp Theresienstadt en het opgroeien na de oorlog in een communistisch land. Zijn verhaal begint vanaf het moment dat hij met zijn moeder en broertje aankomt in Theresienstadt tot het einde van de Praagse Lente in 1968.
De keuze voor de uit de Griekse mythologie afkomstige titel “Voor we van de rivier de Lethe drinken” heeft betrekking op het feit dat de doden uit de Lethe drinken om het aardse leven te vergeten. Tijdens het aardse leven maken mensen soms zulke afgrijselijke dingen mee dat ze die nog tijdens hun leven zouden willen vergeten zoals opgroeien in concentratiekamp Theresienstadt of leven onder een totalitair bewind.
De andere verhaallijn heeft betrekking op het heden en wordt verteld door een alwetende verteller. Het perspectief van de verschillende personages zorgt voor een ruimer begrip voor de handelingen en motivatie van het hoofdpersonage Adam en de omstandigheden waar Adam mee te maken heeft. De hoofdstukken van deze verhaallijn hebben geen titel maar zijn genummerd.
Er zit een fijn ritme in de opbouw van het verhaal doordat de verhaallijnen elkaar afwisselen maar ook door een bepaalde volgorde, zo is de laatste verteller in het heden altijd Alena, de vrouw van Adam.
De basis van deze roman zijn de filosofische beschouwingen en gedachten die in ruime hoeveelheid voorkomen. Dat verlaagt het leestempo maar zorgt er ook voor dat het verhaal je nog lang bij blijft.
De kracht van Rechter tussen twee vuren is dat deze tijdloze klassieker laat zien hoe totalitaire systemen door het onderdrukken van vrijheid de mens tot het diepst van zijn wezen beschadigt.
Een waarschuwing uit het verleden die juist in deze tijd, waarin vrijheid en gerechtigheid in veel landen wordt ingeperkt, zo enorm van belang is!
Bronnen: Artikel Volkskrant, 22 oktober 1999 interview met Ivan Klìma door Michel Maas/Wikipedia
2
Reageer op deze recensie
