Aantrekken, afstoten, welles, nietes....

Vorig jaar vroeg ik aan Janny Middelbeek-Oortgiesen of dit boek ooit vertaald zou worden. Ik las het vele malen in het Zweeds en kan er nooit genoeg van krijgen. Het zou zo leuk zijn als ook Nederlandse lezers konden kennis maken met deze klassieker.
Tot mijn stomme verbazing antwoorde Janny, ik ga er binnenkort aan beginnen!
En hier is dan de vertaling!
De Zweedse titel van het boek is Maken, wat De echtgenoot betekent. Deze titel is echter veel beter. Martina en Gustav trouwden nooit maar waren en bleven altijd elkaars wederhelft.
Het boek gaat uitsluitend over hun relatie en over alle complicaties die deze met zich meebrengt. Dat kan al snel saai worden maar Sundström schrijft zo geestig en zo boordevol onderkoelde humor dat ik het boek niet kon wegleggen.
Neem alleen al het uitgangspunt: Martina, studente, vindt een briefje bij haar hospita dat ene Gustav heeft gebeld. Zij heeft geen idee wie hij is. Gustav echter, ook student en iets jonger dan Martina, weet meteen heel zeker dat Martina de vrouw voor hem is. Binnen de kortste keren wil hij met haar trouwen, wat haar vervult met afgrijzen. Tot haar stomme verbazing en ergernis raakt ze toch gecharmeerd van hem en later blijkt ook nog dat de seks helemaal niet verkeerd is, maar trouwen.....dat nooit.
Gustav is echter onverstoorbaar en beschikt over een hoogst irritante hoeveelheid zelfvertrouwen waar Martina niet van terug heeft. bovendien blijkt Gustav ook nog eens zeer geëmancipeerd te zijn en dat in de jaren 70. Nogmaals, ze heeft er niet van terug en al haar autonomie en onafhankelijkheid, waar ze altijd zo prat op gaat, worden aan de lopende band op de proef gesteld.

Een prachtige illustratie van hun relatie en van de scherpzinnigheid van Sundström is de passage waarin Gustav Martina verwijt dat zij hem in gezelschap afsnauwt. Op zich mag dat best, zegt hij, maar niet in gezelschap.
Hoe herkenbaar is dit voor velen van ons!
Hier geen jijbakken maar een nederige Martina die hem gelijk geeft, zich de ogen uit haar kop schaamt en uiteindelijk besluit om hem een brief te schrijven. Van aangezicht tot aangezicht haar zonden opbiechten verdraagt ze niet.
We lezen een prachtige brief waarin ze erin slaagt toch trouw aan zichzelf te blijven maar ook schuld bekent.

Geleidelijk aan wordt duidelijk dat Gustav altijd seks wil maar Martina niet. Deze controverse leidt voortdurend tot hilarische discussies. Gelukkig zijn beiden zeer intelligent en politiek actief. Ze doen mee aan demonstraties, bezoeken discussiebijeenkomsten, zijn zeer belezen en vinden in elkaar een echte geestverwant, zo ongeveer het enige conflictvrije gebied.
Gustavs ouders bezitten een huisje op één van de vele eilanden voor de kust van Stockholm. Het stel brengt daar zoveel mogelijk tijd door, Het zijn sfeervolle intermezzo's maar ook dan niet alleen maar harmonieus.
Martina is dol op de natuur en is graag buiten. Geen wonder dus dat Het Eiland een paradijs is voor haar.
Maar ook als ze in hartje Stockholm op haar studentenkamertje zit dan moet ze regelmatig even naar buiten om de bomen in de straat te zien vooral als het lente is en ze weer groen worden. Voor Zweden is dit een magisch moment, ze hebben er zelfs een woord voor, lövsprickning. In hun klimaat gaat dat proces snel en mensen staan er bij stil.

Ik ga je natuurlijk niet vertellen hoe het afloopt. Sundström houdt zich verre van de vraag, krijgen ze elkaar?
Daar haalt ze haar neus voor op. Zo kleinburgerlijk zul je haar niet krijgen.
Ik heb dit boek ettelijke malen gelezen, langzaam, nadenkend en geleidelijk aan gaat het naar een climax toe. Als ik de laatste bladzijde omsla dan vraag ik me telkens weer af, maar hoe begon het eigenlijk allemaal? En dan heb ik de neiging om weer van voren af aan te gaan lezen.

Ik geef toe dat ik de vertaling van Janny nog niet heb kunnen lezen. Ik ben daar razend benieuwd naar want het zal niet zijn meegevallen om de sfeer, de humor en de dubbelzinnigheden pakkend te vertalen.
Ik kom daar nog op terug.

Het is inmiddels half november en naast me liggen het origineel en de vertaling van Janny. Ze had me trouwens al gemaild om te horen wat ik van haar vertaling vind. Dat is ongetwijfeld interessant, een oordeel van iemand die beide talen machtig is. Ik snap dat wel.
Over het algemeen kan ik zeggen dat de vertaling werkelijk heel goed is. Janny is vindingrijk, creatief en durft ook iets anders te doen dan de tekst aangeeft. Het is soms ook gewoon niet te doen om steeds maar dicht bij de oorspronkelijke tekst te blijven

Ik heb eerst 100 bladzijden van de oorspronkelijke tekst gelezen en dat aangestreept waarvan ik dacht, hoe zou Janny dit oplossen? Vervolgens heb ik haar vertaling van de desbetreffende passage opgezocht en vergeleken, nagedacht, woordenboeken geraadpleegd en nog een keer nagedacht.
Ik heb hier een aantal voorbeelden opgeschreven:

Neem bijvoorbeeld de Zweedse zin Fattar han ingenting? Deze betekent letterlijk Begrijpt hij dan niks?
Janny maakt ervan Heeft hij een bord voor zijn kop? Ik vind dat een rake omzetting. Kun je dat nog vertalen noemen? De vertaalster doet vaak veel meer dan dat. Ze plaatst eerst de betekenis in de context, denkt na over de gevoelswaarde en zet de tekst dan om in een passende tekst plus betekenis in de eigen taal. Kom er maar eens op!

Inackorderingsrum. Ook zo'n onmogelijk woord. Het is een (meestal) gemeubileerde kamer die wordt verhuurd door de eigenaar van de woning. Janny zegt gewoon, kamer bij mijn hospita. Klaar.

Hafs och slafs. Een uitdrukking die zoveel betekent als geknoei en gebroddel. Janny schrijft, Geen half werk. Goed gevonden en meteen raak.

Dan het begrip herdestunder. Janny vertaalt herdersuur. Ik fronste mijn wenkbrauwen en raadpleegde Van Dale.
Inderdaad, zowel het Zweedse als het Nederlandse woord zijn letterlijk vertaald uit het Frans heure de berger. Alledrie betekenen ze een moment van ongestoord liefdesgenot.

Ben ik meestal enthousiast over Janny's keuzen en oplossingen, soms ben ik het niet met haar eens.
Het Zweedse nuna vertaalde Janny door tronie. ik vind dat te grof en te negatief en zou de voorkeur geven aan smoel(tje).
Het gaat hier over een foto van Martina op het buro van Gustav.

Kåt betekent geil. Daar kiest Janny ook voor, terwijl ik het te ordinair vind. Sundström schrijft ook niet knulla, neuken, dus kåt lijkt niet altijd geil te betekenen. misschien heet? opgewonden?
Kättja is het zelfstandig naamwoord dat hierbij hoort. Geilheid? Hier kiest Janny wel voor een goed en passend alternatief, namelijk lust.

Laat ik nu maar ophouden want voor de niet-liefhebber wordt het al snel een hoop geneuzel.
Janny's vertaling is steengoed en ik denk nog steeds dat het een helse klus moet zijn geweest met zoveel abstracte discussies tussen onze twee intellectuelen Martina en Gustav en de immens grote woordenschat van Sundström.

Ik hoop dat het boek een groter publiek trekt dan tot nu toe. Het is het meer dan waard.