Verstrikt in de val van verlangen

Doe het nou niet. Maak je uit de voeten. Dat denk je constant als je Kirsten, het hoofdpersonage uit de psychologische roman Prooidier van Irene Wiersma, volgt. Deze debuutroman leest als een thriller en duikt diep in de complexiteit van een alles vergiftigende liefde. Thema’s als consent, stalking, machtsverhoudingen, misbruik, traumabinding, jezelf volledig kwijtraken en totale afhankelijkheid maken deze roman schrijnend actueel en pijnlijk herkenbaar.

Liefde of obsessie?
Vanaf de eerste pagina voel je de beklemming: “Mijn eerste gedachte, op de stoep voor zijn huis: met deze man moet je niet te veel te maken krijgen,” denkt de jonge zangeres Kirsten als ze bij Rudi Elting aanbelt. Rudi is een gerenommeerd muzikant, veel ouder dan zij. Kirsten hoopt dat hij haar kan helpen met haar debuutalbum. Tot haar verbazing stemt hij toe. Ze is tweeëntwintig, beschadigd door eerdere relaties (“tot mijn negentiende waren mijn relaties bagger”), onzeker, en snakt naar bevestiging. Ze woont samen met Berend, haar twintig jaar oudere producer. Ook hij lijkt haar te willen ‘redden’.

Vanaf de eerste ontmoeting met Rudi raakt Kirsten volledig in zijn ban. Rudi is charismatisch, stijlvol, royaal, maar ook kil en manipulatief. Hij waarschuwt haar zelf: “Ik ga me snel vervelen… als ik al een relatie heb, ga ik standaard vreemd.” Wat begint als een romantische ontmoeting/samenwerking tussen twee artiesten, ontwikkelt zich tot een psychologische nachtmerrie. Rudi “liegt de waarheid tevoorschijn.” Wiersma fileert op literaire wijze hoe een charismatische minnaar kan veranderen in een obsessieve manipulator.

Langzaam aan de leiband
De kracht van Prooidier ligt in de gelaagde opbouw en in het gekozen ik-perspectief van Kirsten (waardoor haar gevoelens extra hard binnenkomen). Wiersma laat de destructieve dynamiek tussen Kirsten en Rudi subtiel escaleren: van gepassioneerde aandacht naar verstikkende controle. De dromerige beginhoofdstukken vol muzikale verbondenheid maken langzaam plaats voor een beklemmende sfeer. Kirsten raakt vervreemd van vrienden en familie, en verliest de grip op zichzelf. De spanning zit niet in plotwendingen, maar in het groeiende besef dat ze gevangen zit in iets dat ooit als liefde begon. Zelfs wanneer Rudi haar geestelijk en fysiek pijn doet, blijft ze hem volgen “als een kwispelende poedel.” Zijn sadistische opmerking zegt alles: “Hoe harder ik je schop, hoe harder je naar me toe komt rennen.”

Consent? Alleen als het hem uitkomt
Een terugkerend thema is consent — of beter: het negeren ervan. Als Kirsten twijfelt over seksuele intimiteit of dingen die Rudi voor haar regelt, duldt hij geen tegenspraak. Hij gebruikt manipulatie: “Je wilt dit toch ook?” Of hij zwijgt haar murw tot ze toegeeft. In een cruciale scène probeert ze afstand te nemen, maar Rudi dwingt haar te blijven met de dreiging: “Als jij weggaat, maak je mijn leven kapot.” Wiersma toont glashelder hoe toestemming onder druk geen toestemming is.

Stalking vermomd als liefde
Wanneer Kirsten tijdelijk afstand probeert te nemen, blijft Rudi haar bestoken: hij staat onaangekondigd aan haar voordeur, stuurt tientallen berichten per dag. Hij vermomt zijn obsessieve gedrag als bezorgdheid. Wiersma laat zien hoe stalking zelden grof begint, maar groeit uit kleine, herhaalde grensoverschrijdingen — onder het mom van liefde.

Wat Prooidier zo indringend maakt, is de geloofwaardige uitwerking van traumabinding: de destructieve hechting waarbij slachtoffer en pleger in een verslavende dynamiek belanden. Rudi is de ene keer de charmante minnaar die haar bewondert, de andere keer de woedende controlfreak die haar vernedert. Die emotionele achtbaan maakt helder denken onmogelijk. Kirsten verliest zichzelf en weet niet meer wat normaal is.

Redder of herhaling?
Wanneer Kirsten fysiek afstand neemt van Rudi, komt Berend weer meer in beeld. Aanvankelijk lijkt hij haar redding. Maar geleidelijk blijkt ook hij controlerend. Hij wil bepalen wat goed voor haar is en gebruikt schuldgevoel om haar te sturen. Hij houdt haar financieel afhankelijk. Wiersma maakt hiermee duidelijk dat toxisch gedrag vele gedaantes heeft, en dat slachtoffers vaak van de regen in de drup belanden.

Muziek als motief en spiegel
Muziek loopt als een rode draad door het verhaal. Aanvankelijk is het Kirstens passie en bevrijding, maar na verloop van tijd wordt het de soundtrack van haar onderdrukking. De verwijzingen zijn doordacht gekozen. Bij hun eerste afspraak neemt Rudi haar mee naar een concert van Róisín Murphy. De tekst uit Overpowered resoneert sterk: “A chemical reason / If reason’s your game / A chemical needing / Is there in the brain.” Of neem het nummer Noir Désir van Vive la Fête — een titel die verwijst naar duistere verlangens. En dan is er nog het boek dat Rudi haar geeft: Gedaanteverwisseling van Kafka. Symbool voor haar geleidelijke vervreemding van zichzelf.

Wiersma’s stijl is direct en ritmisch, zonder franje maar met rake beelden, zintuiglijk ook (bijvoorbeeld de expliciete seksscenes), gericht op voelen en ervaren. Dialogen zijn realistisch en pijnlijk eerlijk. Ze vermijdt moraliseren, waardoor de spanning des te indringender binnenkomt. Ook muzikaliteit speelt een rol — de zinnen ademen de cadans van Kirstens innerlijke wereld: opgejaagd, twijfelend, moe. Sommige paragrafen in de hoofdstukken zijn kort. Dat past goed Kirstens mentale versnippering.

Een waarschuwingssignaal
Prooidier is meer dan een persoonlijke tragedie — het is een literaire verkenning van hoe liefde kan omslaan in machtsmisbruik. Ze toont hoe ‘liefde’ een dekmantel kan worden voor psychologisch geweld. Dat maakt het boek niet alleen meeslepend, maar ook maatschappelijk relevant. Het boek bestaat uit twee grote delen: een actiedeel en een deel waarin reflectie de hoofdrol speelt. Komt er redding voor Kirsten? Vindt ze zichzelf weer terug?

Voor lezers die zelf in complexe relaties zitten of zaten, zal Prooidier herkenning oproepen — en misschien zelfs een spiegel zijn. Voor anderen is het een indringend pleidooi om beter te kijken, te luisteren, en niet te oordelen over mensen die ‘toch gewoon weg hadden kunnen gaan’. De realiteit is complexer, en dat weet Wiersma haarfijn bloot te leggen.

Bij het boek hoort de single Prooidier. Via deze link kom je bij de muziek en de tekst.

—

Voor het eerste gepubliceerd op de Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Prooidier is een indringende roman over een toxische relatie, manipulatie en het verlies van jezelf. Voor jongeren vanaf 16 jaar die willen begrijpen hoe liefde en controle verstrengeld kunnen