Het verzwegen zusje

Onlangs zag ik de film/documentaire, die Pieter Verhoef maakte over het gezin Heerma van Voss-Brinkgreve. Het document heet Privéterrein
Verhoef en zijn gezin zijn al jaren bevriend met het gezin Heerma en hij kon een intiem portret maken van het viertal, Arend Jan, Christien, Daan en Thomas. We zien hen veelal aan een eettafel zitten in een Frans restaurant waar ze praten over zichzelf. Het tafereel wordt oa onderbroken door fragmenten van een literair tribunaal dat zoon Daan organiseerde naar aanleiding van zijn boek De Vergeting. Hij liet zich vrijwillig aanklagen wegens privacyschending. De aanklager was Gerard Spong, verdediger was Suzanne Holtzer, zijn redacteur en Felix Rottenberg speelde de rechter.

De psychotherapeut in mij was onmiddellijk nieuwsgierig naar wat dit allemaal moest voorstellen en zo kwam van het één het ander. De film bleek te zijn gemaakt naar aanleiding van het feit dat in 2013 alle vier de gezinsleden een boek hadden gepubliceerd. Vier boeken met autobiografische elementen. Op zichzelf al een bijzonder gegeven.

Vader Arend Jan had een boekje geschreven over zijn overleden zusje Dokie. In de film worden foto's getoond van het driejarige broertje Arend Jan en zijn vier jaar oudere zusje dat de koosnaam Dokie had. We zien oa schattige plaatjes waarop we aanschouwen hoe Dokie met grote toewijding haar broertje voert en hoe hij zich volledig concentreert op wat zij doet. Ook uit andere foto's blijkt dat het tweetal onafscheidelijk is. Dokie ontfermt zich over de kleine broer met volle overgave.
Dokie komt plotseling om het leven door een verkeersongeval en wordt zo uit het leven van Arend Jan gerukt. Pas later hoort hij van buurkinderen dat grote zus niet in het ziekenhuis ligt maar dood is. Zijn moeder had hem langzaam willen voorbereiden op de dood van Dokie maar de werkelijkheid haalde haar in.

Achterin het boek, in het Naschrift, vertelt Heerma van Voss dat hij op het idee van het schrijven van dit boek was gekomen nadat hij het boek Jantje had gelezen. Daarin vertelt Philip Freriks over de dood van zijn negenjarige broer die bij vergissing werd doodgeschoten tijdens de bevrijding van de stad Groningen in 1945.

Het boek Dokie is onderverdeeld in 100 paragrafen waarin de schrijver zo ongeveer heel zijn leven de revue laat passeren. Rode draad is Dokie en de zoektocht die hij ondernam naar het achterhalen van meer feitenmateriaal over de toedracht van haar dood, wie Dokie als persoon was en hoe men in het gezin ( niet ) omging met haar overlijden.
Behalve dit komen we ook van alles aan de weet over de persoon van de schrijver, zijn ouders en hun relaties.
De schrijver vertelt oa over een reis die hij als zestienjarige naar Barcelona maakte waar zijn geliefde woonde. Zij maakte de relatie al op het perron uit en stortte Arend Jan daarmee in een diepe depressie.
De schrijver vertelt over zijn eenzaamheid als student in Amsterdam, over zijn merkwaardige liefhebberijen en over zijn interessegebieden maar telkens weer komt Dokie om de hoek kijken.
Verder deelt Heerma ons veel mee over zijn grotere familie en over zijn carrière.
Hij besteedt nauwelijks een woord aan zijn vrouw en kinderen.

Het boek telt 170 pagina's en is dus een wel zeer compact tijdsdocument.
Er wordt voortdurend heen en weer gesprongen in de tijd wat ik als hinderlijk ervoer en de meeste paragrafen zijn geschreven in een oppervlakkige, rationele stijl. Slechts hier en daar waagt de schrijver zich aan een blik in een zekere diepte. Dit leverde uiteindelijk drie sterren op.

Arend Jan Heerma van Voss overleed in 2022 op bijna 80 jarige leeftijd. Hoewel hij jurist was, wijdde hij zijn arbeidzame leven vooral aan redactionele bezigheden, zoals het redacteurschap van De Haagse Post en het Maandblad Geestelijke Volksgezondheid. Later was hij voorzitter en hoofdredacteur van VPRO.