Meesterlijke vertelling van een intrigerende legende

De Frans-Libanese schrijver Amin Maalouf (1949) ontving in 1993 de Prix Goncourt voor De rots van Tanios. Deze roman is gebaseerd op een waargebeurde moord op een patriarch in 1840. De moordenaar vluchtte met zijn zoon vanuit Libanon naar Cyprus.

Libanon was toentertijd de plek waar het Egyptische en het Ottomaanse rijk elkaar bevochten, terwijl ook Engeland en Frankrijk er hun positie wilden verstevigen. Tegelijk begonnen opstanden tegen de feodale machtsstructuren om zich heen te grijpen, waardoor machthebbers hun privileges dreigden kwijt te raken. En dan was er ook nog sprake van stammenstrijd en religieuze twisten. In De rots van Tanios brengt Maalouf deze complexe religieuze en politieke spanningen terug tot vetes van begrijpelijke proporties.

In de roman vertelt de stokoude Gebrayel het legendarische levensverhaal van Tanios, die in 1821 in het Libanese dorpje Kfaryabda werd geboren als zoon van de beeldschone Lamia. Zijn biologische vader zou volgens dorpsroddels niet Lamia’s echtgenoot Gerios maar het stamhoofd (de sjeik) zijn. Als jongeling werd Tanios bedrogen in de liefde en speelbal van politieke en religieuze conflicten. Totdat hij eensklaps raadselachtig verdwijnt. Hij is voor het laatst gezien op een van de rotsen in het dorpje, een stenen troon die sindsdien uit bijgelovige vrees niemand meer heeft beklommen.

Maaloufs proza is lyrisch en precies, geen woord te veel. Hij dompelt de lezer onder in de fysieke wereld van Tanios en diens mentale wereld vol morele dilemma’s. Zijn intrigerende ontwikkeling zet de lezer aan het denken over verantwoordelijkheid en lotsbestemming. In de lyrische vertaling door Eef Gratama, die twee maanden geleden overleed, is de sfeer van het leven in het Libanon van de negentiende eeuw prachtig vastgelegd.

De schrijver heeft de roman opgebouwd als een raamvertelling waarbij Gebrayel het verhaal aan de hand van overleveringen vertelt. Met deze structuur bouwt hij de spanning langzaam op tot aan de apotheose. Elk hoofdstuk wordt aangeduid met kruising van het lot: “Het lot kruist en doorkruist ons leven keer op keer, zoals de naald van de schoenmaker telkens opnieuw het leer doorboort.” Kruising is een duidelijke vingerwijzing van het lot: Tanios is speelbal van hogere krachten.

Tanios’ lotsbestemming heeft veel weg van een Griekse tragedie, waarin klassieke motieven als verleiding, oplaaiende hartstocht, gekrenkte eer, geweld en daarop volgend vergelding, rechtvaardigheid, barmhartigheid en verzoening spelen. Daarnaast geven de vele symbolische en mystieke elementen diepte aan het verhaal.

Tegelijk speelt Maalouf een intrigerend spel met de waarheid. Er is steeds sprake van gefluister, achterklap, vooringenomenheid en manipulatie. In deze omgeving kunnen mythes en legendes gedijen. Maalouf zet de lezer aan op zoek te gaan naar de kiem van de legende, waarin de waarheid schuilt.

De rots van Tanios is een rijk tapijt waarin de historie van Libanon, gelaagde personages en morele en filosofische vraagstukken zijn verweven. Met meesterlijke vertelkunst brengt Maalouf een intrigerende legende over Tanios, die raadselachtig verdween nadat hij een miniem plekje in de wereldgeschiedenis voor zichzelf had uitgekerfd.