Een door libertarisme verbrokkelde en mistroostige samenleving

De jaren (Annie Ernaux) typeerde de generatie die in de jaren zestig de Westerse samenleving bevrijdde. Elementaire deeltjes (Michel Houellebecq) beschrijft de geleidelijke ontbinding en verbrokkeling van die libertaire samenleving die in het mensbeeld van de verteller onontkoombaar is, hoe ontwikkelde bevolkingslagen ook uit alle macht blijven vasthouden aan die individuele vrijheid en zelfbeschikking die ze op hun voetstuk hadden geholpen.

De Franse schrijver Houellebecq schetst een dystopische, immorele en doelloze Westerse maatschappij van egoïstische, antisociale individualisten en libertarische en consumptiezieke genotzoekers. De mens is er gedegenereerd tot dier. De roman omvat enerzijds veelvuldige kortstondige, onverbloemde, treurige sekstaferelen en anderzijds talrijke ondoorgrondelijke natuurwetenschappelijke uitweidingen over de kwantumfysica en moleculaire biologie, waarin de verteller selectief winkelt om zijn misantropie overtuigingskracht mee te geven.

Hij vergelijkt de opbouw van de maatschappij met die van stoffen. De maatschappij bestaat uit ontelbare ondeelbare individuen die alleen worden samengebonden door seksuele aantrekkingskrachten. Stoffen bestaan uit ontelbare atomen waarin ondeelbare elementaire deeltjes bijeen worden gehouden door sterke kernkrachten. Hij lijkt daarbij over het hoofd te zien dat de kwantumfysica ons leert dat deze deeltjes slechts in de menselijke geest bestaan en alleen de wisselwerking tussen de deeltjes kan worden waargenomen. Begrijpelijker is zijn insteek over de invloed van erfelijkheid en lichamelijk contact in de kinderjaren op onze ervaringen van liefde en geluk tijdens de volwassenheid, een insteek die afwijkt van gangbare denkbeelden die benadrukken dat die ervaringen vooral door sociale omstandigheden worden bepaald.

Elementaire deeltjes is een mistroostige, provocerende en bij vlagen hilarische ideeënroman met een flinterdun verhaal waarin twee hoofdpersonages, die meer sjablonen zijn dan mensen van vlees en bloed, verlangen naar een onbereikbare liefde. In de epiloog komt de verteller met een verrassing.

Vertaler Martin de Haan heeft achterin een verklarende woordenlijst opgenomen van items die hij onbekend veronderstelt voor Nederlandse lezers.

Hedonistische lezers hebben hier niets te zoeken. Elementaire deeltjes krijgt twee sterren voor durf en urgentie. Een aanrader voor liefhebbers van dystopische romans zoals Brave New World .