Een weergaloze en onovertroffen monoloog

Gloed van Sándor Márai bestaat uit 50 bladzijdes aanloop en daarna uit 100 bladzijdes monoloog. Om het hele boek te dragen moest de monoloog weergaloos zijn. Dat is Márai gelukt.

Een generaal op hoge leeftijd nodigt zijn jeugdvriend uit voor een diner op zijn kasteel. Zijn vriend is 41 jaar geleden met de noorderzon vertrokken. De generaal heeft nog een appeltje met hem te schillen. Tijdens het diner, in een onovertroffen monoloog, confronteert de generaal zijn vriend met het verleden. Of is het een confrontatie met zichzelf?

Márai heeft existentiële vragen op meesterlijke wijze geromantiseerd. Vragen over de ware aard van menselijke relaties en hoe nutteloos het is om die te kennen. Of we het recht hebben op onvoorwaardelijke trouw en eerlijkheid van onze partner en van onze vrienden. Hoe we onze fouten, egoïsme en hebzucht kunnen verdragen. Wat het verschil is tussen waarheid en werkelijkheid. Wat we doen in de korte tijd dat we op aarde zijn. En welke echt belangrijke dingen overblijven als we oud zijn.

Márai kleurt een indrukwekkend portret van een generaal die nog in een vervlogen wereld leeft. Het is een gevoelig portret van een arrogante man van adel aan wie niets menselijks vreemd is. De schrijver hanteert een grandioos opgebouwde monoloog als vorm, waaruit de inhoud volgt. Márai zou een enorme afbreuk aan de roman hebben gedaan als hij de vriend, of de vrouw van de generaal, meer aan het woord zou hebben gelaten. In de ogen van de generaal zijn zijn vriend en zijn vrouw nogal kleurloze figuren. Het is verbluffend hoe Márai clichématige elementen heeft weten om te smeden tot een verrassende vertelling.

Het lezen van Gloed, een 25 jaar geleden herontdekt meesterwerk, is adembenemend. De vertaling is van Mari Alföldy.