Een psychologische biografie

Deze roman speelt begin twintigste eeuw en beschrijft het leven van Heleen in drie episodes: haar vroege jeugd en schooltijd, op zichzelf (in)wonend als jonge vrouw, haar laatste strohalm als late twintiger: de liefde.
In haar vroege jeugd is ze een meisje dat veel leest en daar haar kennis en verlangens m.b.t. het leven uithaalt - met schoolkennis kan ze helemaal niets - en daar veel over droomt al zwervend door de natuur, vol van verlangen uitkijkt naar de mooie dingen van het leven, maar geen aansluiting vindt bij haar leeftijdgenoten en erg eenzaam is en daardoor weinige zelfvertrouwen heeft en ook veel nadenkt en er droevig over is.
Als Heleen uit huis gaat, wordt haar denkwereld beheerst door een zoektocht naar de betekenis van het bestaan en ook dan is ze eenzaam; ze heeft wel contacten, maar die vindt ze onbevredigend, want oppervlakkig en onoprecht. Ze wil zelfbewustzijn zien bij zichzelf en anderen; zoekt naar de zin van het bestaan; een soort algemene regels of systeem, van waaruit ze kan handelen; ze wil alles met oprechtheid doen en onder ogen zien, maar hoe meer ze nadenkt hoe minder ze daaruit komt en ze dreigt daaraan ten onder te gaan; en het brengt haar helemaal nergens.
En dan komt, wat ze als haar laatste strohalm ziet; de liefde. Ze vindt een man aan wie ze zich over wil geven, die ze als haar meerdere ziet, een soort god die haar begrijpt in haar denken en doen en dat legitimeert, waardoor haar handelen betekenis krijgt. De betekenis die zij aan deze relatie geeft, kan de ander niet beantwoorden.
En dan eindigt het boek met de opmerking dat het sindsdien met Heleen bergafwaarts gaat.
Ik vond het eerste deel over haar vroege jeugd erg mooi.
Haar jeugd wordt op een weemoedige en liefdevolle manier vol nuances beschreven met alle hoop en wreedheid die eigen is aan de jeugd. Het nadenken daarover zet zich verhevigd door als ze als jonge vrouw uit huis gaat. Sterker nog: er is helemaal geen intrige; de enige ontwikkeling die we waarnemen is de ene gedachte die over de andere buitelt in haar koppige en eenzame zoektocht naar de betekenis van het bestaan zonder dat er daarbij enige interactie is met de wereld om haar heen. We zitten alleen in haar hoofd en de wereldse context waarin ze leeft, is in de mistige achtergrond.
Het veelal zwervend door stad en land overdenken van alles en zichzelf vastdraaien in zich voortdurend herhalende patronen van denken en de eenzaamheid en afwijzing van de maatschappij en de - oppervlakkige - mensen om haar heen, herken ik bij Herman Hesse, die dit schitterend heeft beschreven in de Steppewolf. En zoals de Steppewolf aan een klein zetje van een empathische vrouw die hem begrijpt genoeg heeft om volledig - een tijdje althans - in een ander positief en licht bewustzijn te geraken, zo is ook voor Heleen de liefde voor een man, die haar begrijpt, genoeg om al haar vernietigende gedachtespinsels los te laten en zingeving te vinden in de eenvoud van de aanbidding.
Ik vroeg me wel af of je dit eigenlijk wel een roman kunt noemen. Ik vond het eerder een psychologische biografie, waarin alleen de gedachtepatronen van Heleen het onderwerp zijn. En die zijn een wereld op zichzelf met een eigen dynamiek en lijken nauwelijks in verband te staan met de wereld om Heleen heen, die slechts bleek en in de verte vermoed kan worden. Hooguit roepen sensaties van geuren en visuele prikkels bij Heleen herinneringen aan vroegere gedachten en gevoelens op.
Van Burggen schrijft mooie, complexe zinnen in een niet altijd even soepele en enigszins zwaarwichtige stijl.
Al met al waardeer ik de intense en oprechte blik die de schrijfster ons biedt in de chaotische en veelkantige gedachtenwereld van deze vrouw.