Bovenal een verhaal over kameraadschap en overleven

In eerste instantie beschreef Maggie Brookes de ongelofelijke liefdesgeschiedenis, die ze via een ex-krijgsgevangene uit WO-II vernam, in een gedicht. Niet zo vreemd, omdat Brookes onder haar getrouwde naam Maggie Butt al vijf gedichtenbundels op haar naam heeft staan. Omdat ze vond dat een gedicht onvoldoende recht deed aan het verhaal, besloot ze het te verwerken in een roman en schreef ze met De verwisseling haar debuut. Marga Blankestijn tekende voor de vertaling van dit indrukwekkende en tegelijkertijd bizarre liefdesverhaal in oorlogstijd.

Met de proloog zet Brookes je direct op het puntje van je stoel als twee vluchtelingen worden opgejaagd door nazi’s met speurhonden. Daarna springt het verhaal terug in de tijd naar juni 1944 en komt het in rustiger vaarwater, waar we kennismaken met de Tsjechische Izabel (Izzy) en de Britse krijgsgevangene Bill.

Brookes heeft ervoor gekozen om het verhaal vanuit twee perspectieven te vertellen. Via ik-persoon Izzy kruip je in haar gedachtewereld, terwijl de lezer het verhaal van Bill, verteld vanuit de derde persoon, afstandelijker ervaart. Izzy en Bill ontmoeten elkaar als hij als krijgsgevangene te werk wordt gesteld op het boerenbedrijf van Izzy’s familie. Haar vader en oudste broer hebben zich aangesloten bij de Partizanen en hoewel haar moeder niets op heeft met de Duitse bezetter, kan zij de hulp die zij aangeboden krijgt niet afslaan. Bill en Izzy vallen als een blok voor elkaar.

Een onmogelijke liefde, maar zo groot dat zij besluiten in het geheim te trouwen en samen te vluchten. Om tijdens deze hachelijke onderneming niet op te vallen vermomt Izzy zich als man. Hun plan mislukt faliekant en als ze door de nazi’s worden opgepakt, gaat Izzy als soldaat Algernon Cousins door het leven: een Britse soldaat die door shellshock niet meer praat. Het plan is ingenieus, maar bijna onmenselijk om vol te houden. Als ze samen met Bill arriveert in krijgsgevangenkamp Lamsdorf in Polen moeten ze, om te kunnen overleven en ontmaskering te voorkomen, een handjevol mensen van hun geheim op de hoogte brengen.

De verwisseling is, behalve een liefdesverhaal in bange tijden, vooral een verhaal over kameraadschap, overleven in erbarmelijke omstandigheden en de constante angst verraden te worden. Vrouwelijke ongemakken als de maandelijkse ongesteldheid zorgen uiteraard voor extra complicaties waarbij het essentieel is dat ze, verborgen voor de ogen van de bewakers en andere gevangenen, zichzelf en de bloederige lapjes kan wassen. Ondanks alle verschrikkingen en stress waar Izzy mee te maken krijgt, is het zo nu en dan ook vermakelijk om te lezen hoe ze het leven in een totale mannenmaatschappij ervaart en ze zich erover verwondert.

'Eenmaal weer buiten probeer ik te lopen als jongen wiens pik net overeind is gaan staat, en ik vraag me af hoe dat moet voelen. Wat moet het eigenaardig zijn om een lichaamsdeel te hebben dat je niet in bedwang hebt, dat uit zichzelf opspringt en zich niet laat bevelen om te gaan liggen.'

Of er werkelijk een als man vermomde vrouw in krijgsgevangenschap heeft geleefd is, ook na uitgebreide research, niet bewezen. Het was in ieder geval wel een verhaal dat de ronde deed onder de krijgsgevangenen en hen de kracht gaf om niet op te geven.

Brookes heeft het liefdesverhaal vooral als kapstok gebruikt om de verschrikkingen te belichten waarmee de krijgsgevangenen te maken kregen. Hun beschermde status voorkwam niet dat ze te werk werden gesteld in (onder andere) Polen en Tsjechië, waar zwaar werk en nauwelijks eten ervoor zorgden dat velen de oorlog niet overleefden. Een decor waar ze ook Izzy en Bill in plaatst. Toen de oorlog op zijn eind liep, werden duizenden uitgemergelde krijgsgevangen te voet met amper kleren en schoenen aan hun lijf teruggevoerd naar Duitsland om daar als menselijk schild te dienen. Een helse tocht die ervoor zorgde dat velen alsnog bezweken.

De liefelijke cover doet geen recht aan deze historische roman, die allesbehalve feelgood is, maar wel een bijzonder liefdesverhaal vol hoop op een betere toekomst in vrijheid.