Een hallucinerend weefsel van verhalen over vervolging en verraad

Een volkomen overrompelend boek, vaak onnavolgbaar virtuoos van stijl, en bijzonder rijk van inhoud. Sommmige passages zijn misschien wat sentimenteel of te langdradig, maar daar staan tientallen lange stukken tegenover waar ik echt met open mond naar keek terwijl ik mij afvroeg: "Sodeballen, hoe KRIJGT hij het voor elkaar!?". En het boek als geheel sleepte mij uiteindelijk helemaal mee, tot en met het verrassende en verwarrende slot.

De hoofdpersoon, Adrià, hoogbegaafd en zeer geleerd maar ook zeer ongelukkig, vertelt op ademloze en koortsachtige wijze en met de dood voor ogen, over zijn turbulente leven. Of liever, over een unieke Storioni-viool die de katalysator is geweest van veel cruciale ontwikkelingen in zijn leven. En die viool (het ding zelf, het hout waarvan het gemaakt is, de vele eigenaars) is zelf ook weer een netwerk van geschiedenissen: vele verhalen uit verschillende eeuwen, landen en culturen kruisen elkaar in de Storioni. En dus ook in Adrià, die immers zonder die viool niet zou zijn wie hij is. Dus via die viool klinkt een netwerk van verhalen door in Adrià's leven: veelal verhalen over door de Spaanse Inquisitie vervolgde monniken, maar nog vaker over wanhopige vervolgers en vervolgden uit de Holocaust. Zo ontstaat een bijzonder intrigerend en geschakeerd weefsel van verhalen, waarin diverse prachtig vertelde geschiedenissen elkaar kruisen, aanvullen, corrigeren en verder verrijken.

Dat weefsel is op zichzelf al mooi, maar wordt nog extra fascinerend en complex door de unieke en virtuoze stijl en compositie. Zo combineert de verteller steeds de eerste en derde persoon: hij gaat voortdurend van 'ik' naar 'Adrià' en weer terug. Zo wordt dus een subjectief perspectief (van binnenuit: directe ontboezeming van puur persoonlijke emotie) vervlochten met een meer gedistantieerde quasi-objectieve zelfbeschouwing van buitenaf. In één enkele zin combineert Adrià dus emotionele ontlading vanuit het ik-perspectief met een perspectief waarbij hij zichzelf met meer distantie bekijkt, ongeveer zoals een verteller kijkt naar zijn personages. Dat is vrij uniek, en nog erg functioneel ook: die zinnen worden door die combinatie van perspectieven niet alleen complexer, maar ook rijker, simpelweg omdat Adria niet vanuit één invalshoek naar zichzelf kijkt maar vanuit meerdere invalshoeken. Bovendien worden in de verhalen over de Storioni-viool ook weer veel verschillende perspectieven vervlochten: niet alleen omdat ze dus allemaal 'iets' te maken hebben met die viool en via die viool met Adrià, maar vooral ook omdat ze soms ook weer met ELKAAR worden verknoopt. Zo is er een lange verhaallijn waarin een personage tegelijk Spaans Inquisiteur is en Duits kampbeul uit de Holocaust: twee ongrijpbare gedaanten van 'het Kwaad' uit verschillende eeuwen, die op hallucinerende wijze worden vervlochten tot één verontrustend symbool van 'het Kwaad'.

Ook die vertelwijze is weer uiterst functioneel: Cabré had ook 'gewoon' rustig en helder kunnen uitleggen dat er inhoudelijke parallellen bestaan tussen de Spaanse Inquisitie en de Holocaust, maar door te kiezen voor deze hallucinatoire verknoping maakt hij juist de irrationele ONGRIJPBAARHEID van 'het Kwaad' veel beter voelbaar. En vooral ook de urgentie van deze thematiek voor Adrià. Die is zeer door het fenomeen van het Kwaad gefascineerd, dat hij niet duiden en verklaren kan: daardoor wordt het een spookbeeld voor hem, en exact dat wordt dan mooi voelbaar door het motief van twee beulen uit twee eeuwen die in zijn verbeelding samensmelten tot één heterogene figuur. Alles loopt dus door elkaar in dit boek, want alles loopt door elkaar in Adrià's wanhopige en zeergeleerde hoofd. De stijl en compositie doet je geregeld happen naar adem, maar dat past dus helemaal bij de draaikolk in Adrià's hoofd. En ook bij de enorme rijkdom aan thema's: dit boek gaat dus over het Kwaad (in vele verschillende gedaanten), maar ook over schoonheid, kunst, liefde, vriendschap en verraad van vriendschap, aftakeling en dood en kunst als onvolkomen maar essentieel weermiddel daartegen, muziek, vervoering, passie voor mooie voorwerpen en hun geschiedenis, slachtoffers en daders (waarbij daders soms ineens helden blijken en slachtoffers juist bedriegers blijken), ondelgbare schuld en de wanhopige zoektocht naar vergiffenis, over hoe te leven zonder geloof in God of een ander hoger grondbeginsel, en over nog veel meer. Door de stijl moet je als lezer dus voortdurend switchen van Adrià (in ik-vorm en hij-vorm), naar vervolgden en vervolgers van de Inquisitie, naar vervolgden en vervolgden in de Holocaust, en dat soms in een of twee zinnen. Inhoudelijk moet je dan tussen wel tien thema's tegelijk heen en weer bewegen, en ook tussen vele verschillende stemmingen en emotionele kleuren. Je hapt in dit boek dus voortdurend naar adem, door de ongrijpbaar diverse inhoud EN door de unieke stijl.

Nee, geen makkelijk en zonnig boekje dat lekker wegleest. Maar juist daardoor wel een boek waar ik helemaal door werd meegesleept. Soms werd ik er zelfs helemaal euforisch van, alleen al door de stijl. En dat ben ik eigenlijk nog steeds!