Gruwelijke gebeurtenissen verpakt met humor

In Cremulator beschrijft de verteller Pjotr Nesterenko zijn verhoor nadat hij is opgepakt. Zijn hele leven komt voorbij. De vlucht uit Rusland na de Oktoberrevolutie, maar ook zijn terugkeer en baan als directeur van het crematorium in Moskou waar hij de massale executies van Joseph Stalin van wel heel dichtbij meemaakte. Gruwelijke dingen worden afgewisseld met humor en cynisme. Tegelijk geeft het veel inzicht in Rusland onder Stalin.

De auteur, Sasja Filipenko (1984), is geboren in Belarus en studeerde in Rusland. Hij is voormalig tv-presentator van een satirisch programma in Rusland. Inmiddels heeft hij ook vijf romans op zijn naam staan. Vanwege zijn kritiek op zowel de regering in Belarus als op Putin, is hij in die landen niet meer welkom. Filipenko reist door Europa om de situatie in die landen onder de aandacht te brengen. Inmiddels woont hij permanent in Zwitserland. De Nederlandse uitgever Meridiaan omschrijft zijn stijl als humoristisch en briljant. Hij brengt historische contexten over op de lezer, met menselijke lotgevallen als voorbeeld. 

Dat is precies wat Filipenko doet in Cremulator. Hij verzint een opmerkelijk personage dat de Russische revolutie meemaakte, door Europa reisde en terugkeerde naar Rusland. In dat personage, Pjotr Nesterenko, kan Filipenko alles kwijt: humor, maar ook de kritische blik op Rusland. Maar ook de voorliefde voor datzelfde land. Dat maakt het boek bomvol, razend interessant en op sommige momenten grappig, ondanks de gruwelijke omstandigheden waarin het zich afspeelt. 

Het verhaal begint met de arrestatie van Pjotr in Rusland. Onduidelijk is waarom hij is gearresteerd. Het is opgebouwd aan de hand van zijn verhoren. Pjotr is rationeel en is in zijn leven al regelmatig ontsnapt aan de dood. Bovendien heeft hij in zijn leven meer doden gezien dan wie dan ook in de wereld, omdat hij ontelbaar veel slachtoffers van executies heeft moeten cremeren als directeur van een crematorium. 

‘Mijn functie was heel eenvoudig; ik laadde een lijk in, haalde de as eruit en maalde de beenresten in de cremulator. Vervolgens verzamelde ik alle as en stortte het in een kuil. De rest gaat me niet aan. Ik overtreed geen enkele Sovjetwet. De belangrijke beslissingen worden door hooggeplaatste kameraden gemaakt. Ik zet gewoon een punt achter het menselijk lot.’

Pjotr benadert de dood dan ook op een andere manier dan reguliere stervelingen. Hij denkt namelijk niet dat hij dood kan, maar het verhoor lijkt wel onvermijdelijk naar zijn dood toe te leiden. Of verzint hij nog een list?

In het verhoor doet Pjotr er alles aan om zijn ondervrager op het verkeerde been te zetten. Zijn onschuld te bepleiten. Dat doet hij met humor en intelligentie. Zijn hele levensverhaal komt voorbij. Verbeelding en realiteit kronkelen door elkaar heen. Dat maakt het mysterieus. Waarom is Pjotr gevlucht uit Rusland, wat bracht hem terug en hoe is hij in hemelsnaam directeur geworden van een crematorium? En misschien wel de belangrijkste vraag: is hij schuldig?

Het is indrukwekkend om te zien hoe Filipenko het levensverhaal van Pjotr in de ingewikkelde historische politieke context in één verhaal verpakt met humor. De gruwelijke gebeurtenissen worden afgewisseld met cynisme en grapjes waardoor het totaal niet zwaar aanvoelt. Dat is bijzonder knap. Cremulator krijgt van mij daarom ook 5 van de 5 sterren. 

Met dank aan Meridiaan Uitgevers voor dit recensie-exemplaar in ruil voor een eerlijke recensie