Speelbal van zijn tijd

In een biografie over de keizerin Elisabeth, ook wel bekend als ‘Sisi’, staan twee pagina’s over een bijzonder geschenk uit Egypte: een Soedanees weeskind. In andere documentatie van ‘Sisi’ is niets terug te vinden over dit jongetje. Toch inspireert het Lucas Zandberg om over het waargebeurde verhaal een boek te schrijven dat de naam van het jongetje draagt: Rustimo. 

Zandberg (1977) is schrijver, docent en publicist. In 2007 debuteerde hij met Mijn leven is van mij, over dezelfde Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije. Daarna verschenen onder meer de historische romans De laatste maîtresse (2010), Mayling (2012) en De vergeten prins (2015). Hierna publiceerde hij nog vier boeken. Met Rustimo gaat Zandberg terug naar het leven van Elisabeth waar hij voor zijn debuut ook al in dook. 

Voordat je het openslaat zie je het beeld van het weeskindje Rustimo dat op een krukje zit tegenover Valerie, de dochter van Elisabeth. Het is meteen een beeld waar een ongelijkheid vanuit gaat. Rustimo kijkt neer en ziet er verlegen en nederig uit, terwijl Valerie met haar blik de camera opzoekt. Het zet meteen de toon voor het verhaal.

Dat Zandberg veel weet van keizerin Elisabeth, wordt bij het openslaan van het boek meteen duidelijk. Hij beschrijft de setting in Egypte, waar vandaan Rustimo naar Oostenrijk-Hongarije wordt gestuurd, heel nauwkeurig, en bovendien plaatst hij het bijzondere cadeau meteen in een historische context: Egypte dreigt onder het bewind te komen van Groot-Brittannië en voor Egypte is het daarom belangrijk om warme banden te houden met de Europese grootmachten. Door het taalgebruik, verplaats je je op de eerste pagina al in de historische setting. “Bij dezen neem ik de vrijheid U een bijzonder geschenk te doen toekomen, in de hoop dat het in goede orde zal worden ontvangen”, zo schrijft de Egyptische machthebber aan Elisabeth. 

Wat volgt is een onvergetelijke ontmoeting met Rustimo, zijn onwetendheid en de reis van Egypte naar Oostenrijk-Hongarije. Waar hij de speelkameraad van Valerie wordt. Hij weet niks van het keizerlijk hof. Alle manieren zijn hem vreemd. Hij spreekt de Duitse taal niet en probeert deze te leren, en daarnaast zijn mensen bang voor zijn donkere huidskleur en witte tanden. Daarbovenop hij is klein van stuk en loopt ook nog eens mank. 

Dat Rustimo in het keizerlijk hof van Elisabeth leefde is bekend, maar daarmee houdt de geschiedschrijving eigenlijk ook wel op. Toch voelt het bij het lezen van het verhaal alsof het helemaal klopt. Zandbergs fantasie en historische gevoel komen uitstekend naar voren in deze historische fictie. Allerlei scènes worden nauwkeurig en gedetailleerd beschreven: het is alsof je erbij bent en alsof het waargebeurd is. 

Naarmate het boek vordert ontvouwt zich een tragisch verhaal over Rustimo die zijn plek probeert te vinden aan het hof. Eerst als speelmaatje en later als werknemer. Rustimo worstelt logischerwijs met zijn positie als ondergeschikte. Mensen kijken hem gek aan. Hij voelt zich een buitenstaander en is veel alleen. In de dierentuin voelt hij zich, kijkend naar de aap in de kooi, misschien nog wel het meeste thuis, omdat zij zoveel gemeen hebben. 

Doordat Zandberg het verhaal van Rustimo ook afwisselt met andere perspectieven van Valerie en bijvoorbeeld Elisabeth, leest hij echt als een uitgebreide historische roman. Het is inhoudelijk en verhaaltechnisch uitstekend, maar het mist net dat beetje spanning waardoor je het in een ruk wil uitlezen. Tuurlijk wil je weten hoe het afloopt met Rustimo, maar soms is de vaart net een beetje uit het boek. 

Het is hoe dan ook een ontroerend boek dat je soms met een open mond van verbazing leest. Het racisme, maar ook de ongelijkheid aan het hof komen heel duidelijk naar voren. Je ontwikkelt medelijden voor Rustimo, die – zoals op de achterflap geschreven staat – echt een speelbal is van zijn tijd. Rustimo krijgt van mij vier sterren. 

Met dank aan Uitgever De Arbeiderspers voor het beschikbaar stellen van dit recensie-exemplaar in ruil voor deze eerlijke recensie.