Bijzondere historie

De Duitse legerarts Franz von Siebold wordt in Japan verliefd op een meisje en daarmee krijgt hij een dochter: Oine. In De zwevende wereld beschrijft Annejet van der Zijl de levens van Franz en Oine heel nauwkeurig. Het is een wonderlijke vertelling over Japan, de cultuur maar ook een uitermate interessante kijk in de tijdgeest. 

De zwevende wereld is het achtste non-fictieboek van Annejet van der Zijl (1962). Een prijswinnende schrijfster. In 2010 promoveerde ze als historicus en ontving ze voor haar oeuvre onder andere De Gouden Ganzeveer en de Amsterdamprijs voor de Kunst. Haar bekendste boek is misschien wel Sonny Boy over de “verdwenen levens” van Waldemar Nods en Rika van der Lans. Het boek is verfilmd en tijdens de campagne Heel Nederland Leest is het boek gratis weggegeven in Nederlandse bibliotheken. 

Net als in Sonny Boy schrijft Van der Zijl over een grensoverstijgende liefde. In het geval van haar eerdere boek ging het over een jonge Surinamer die in Nederland verliefd werd op een oudere vrouw. In De zwevende wereld gaat het om de liefde van Franz von Siebold, een Duitse legerarts in Nederlandse dienst die afreist naar Japan en daar verliefd wordt op een meisje. Maar het gaat over meer dan alleen de liefde. Het gaat uitgebreid in op het leven van Franz, zijn jeugd en zijn bewijsdrang ten opzichte van zijn succesvolle vader. 

Franz komt in Japan terecht en daar is hij een hele meneer. Hij brengt de Westerse medische vooruitgang naar het land dat, op een handelspost met Nederland na, afgesloten is van de wereld. Hij komt in het handelsplaatsje Desjima terecht. Daar lopen meisjes rond die opgeleid zijn om het de Nederlandse mannen naar hun zin te maken. Al zijn het vaak wel de afdankertjes, want de beste zijn voor de Japanners zelf. Die hoeven niet om te gaan met de ‘barbaren’. 

Het is het begin van een bijzonder verhaal. Von Siebold, die een tikje narcistisch door Japan struint, wordt verliefd op een Japans meisje; Sonogi. Zij doet dienstbaar haar werk, maar merkt dat Franz altijd verheugd is om haar te zien. Voor haar is het een uitgelezen kans om te ontsnappen aan haar leven. Zoals Van der Zijl het omschrijft: vrouwen in Japan zijn eigendom van de man. Eerst van de vader en daarna van de minnaar. 

Sonogi en Franz krijgen een kind: Oine. Het is een bijzonder kind. Ze is langer dan de gemiddelde Japanner, heeft een meer hoekig gezicht en blauwe ogen. Franz is geen goede vader. Hij moet namelijk na een verdenking van spionage vertrekken uit Japan. Hij kan zijn dochter niet zien opgroeien. Oine hoort op haar beurt legendarische verhalen over haar vader en doet er alles aan om hem te overtreffen, of op zijn minst de verwachtingen van haar naam waar te maken. Het levert een bijzondere levensloop op. 

Spannend is het niet direct, maar dat is ook niet de verwachting bij een historisch non-fictieboek. De schrijfstijl is soms wat feitelijk en weinig bijzonder, toch zijn de woorden allemaal met zorg gekozen. Er staan ook allerlei illustraties in die het verhaal levendig maken.  

De levens van Franz en Oine spelen zich in een bijzonder interessante periode af. Japan stond bij de komst van Franz onder leiding van een militaire overheid. Het land was bijna volledig afgesloten van het Westen en had een heel andere eigen cultuur. Op sommige vlakken heel vooruitstrevend, op andere minder. De tijd dat Oine opgroeide en ouder werd, transformeerde Japan naar een keizerrijk dat economisch volledig opbloeide. De militaire macht groeide en stopte bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. Oine werd symbool van de liberalisering van Japan: ze was de eerste vrouwelijke arts. 

Niet alleen vangt Van der Zijl de historische tijdgeest heel goed, ook het leven van met name Franz is zo uitgebreid dat je helemaal verzeild raakt in het verhaal. Het leven van Oine is iets minder uitgebreid en Van der Zijl citeert regelmatig passages uit een andere biografie die over Oine is geschreven. Voor de vaart in het verhaal was het wat mij betreft fijner geweest om die woorden iets meer eigen te maken. 

Maar het smaakt hoe dan ook naar meer. Annejet van der Zijl schreef het verhaal in samenwerking met het Sieboldhuis, het Japanmuseum in Leiden. Na het lezen van dit boek staat een bezoekje aan dit museum zeker op de planning. De zwevende wereld krijgt van mij 4 van de 5 sterren. 

Met dank aan Hollands Diep voor dit recensie-exemplaar in ruil voor een eerlijke recensie.