Glijdende schaal

Radicaliseren. Het is een begrip dat de laatste jaren steeds vaker lijkt voor te komen. Tijdens de opkomst van Moslimterrorisme, maar ook tijdens de klimaatdemonstraties of de oorlogen. Onder duizend vlaggen gaat over Frida Overveen, een moeder die langzaam en subtiel radicaliseert.

Onder duizend vlaggen is het vijfde boek van Aukelien Weverling (1977). Het is het derde deel in het drieluik over een fictief Nederland, zo staat op haar persoonlijke website. Het verhaal is overigens goed los te lezen. De boeken van Weverling zijn voor meerdere prijzen genomineerd waaronder de E. du Perronprijs en de Bookspot Literatuurprijs. De korte film Talmen, die zij samen met Stijn van Santen schreef, ontving Het Gouden Kalf.

Het verhaal begint met de brand in de Notre-Dame in Frankrijk. Meteen krijg je de stijl te pakken van Weverling. Beeldend, bijna poëtisch kiest ze haar woorden. Tussen de regels door lees je over de gruwelijke brand in de kerk, maar ook hoe de mensheid ineens bijna één miljard euro weet op te halen voor het herstel.

‘Bijna een miljard euro werd er opgehaald en niemand die zich af leek te vragen wat het christelijk gebaar was om te doen met dat geld. Geloven kun je overal. Ze deden het nu allemaal, onder de rookwolken van wat eens was.’

Waarom het verhaal hier begint is niet duidelijk, wel zet het de toon voor de rest. Op de achterflap is de eerste zin: waarom radicaliseert de ene mens wel en de andere niet? Het is een vraag die mij sinds jaar en dag bezighoudt. Het was zelfs de hoofdvraag van mijn profielwerkstuk op de middelbare school. De tijd dat de Islamitische Staat (IS) in opkomst was. Na het lezen van die vraag wist ik het zeker: dit boek moet ik lezen.

En ja, het gaat ook over radicaliseren. Het gaat over Frida Overveen. Ze is schrijver en journalist en overdenkt haar leven op de stranden van een Turks eiland. Ze beschrijft de routine op het eiland, de feestdagen en de toeristen heel nauwkeurig terwijl ze terugkijkt op haar leven. Met name op haar eigen jeugd en haar eigen kind. Er spelen eigenlijk twee verhaallijnen door elkaar: haar jeugd en de relatie met haar moeder. Het opgroeien in de wetenschap dat ze anders is dan de anderen. Maar ook op het moment dat ze een eigen kind krijgt en voor hem een veilige bubbel creëert. Naast deze verhaallijn beschrijft ze met beeldende woorden alle negatieve ontwikkelingen in de huidige tijd. Het verhaal voert je onder meer langs aanslagen, corona, klimaatverandering, oorlogen, Black Lives Matter en rechtsextremisme.

Het lijkt wel alsof alle negatieve gebeurtenissen in de recente geschiedenis eruit zijn gepikt. Deze zijn vervolgens met een negatieve sluier beschreven. Frida keert zich af tegen het ‘domme volk’, zeker als blijkt dat haar kind hoogbegaafd is en ze deze naar een andere school verplaatst, met speciaal onderwijs, waar hij terechtkomt in een klas waarin alle lagen van de samenleving worden vertegenwoordigd.

Bij het lezen herbeleef je de recente geschiedenis, maar op een negatieve en beklemmende manier. Het is daarom geen plezierig verhaal. Maar het is daardoor helaas ook voorspelbaar. Je weet precies welke gebeurtenissen komen en op welke manier ze benaderd worden. Het had dieper in mogen gaan op de relatie met haar zoon. Meer over hoe zij hem probeert af te zonderen van de wereld, maar ook de relatie met haar man. De hele radicalisatie van zijn vrouw is hem ontgaan, op een plagerig grapje na.

De woordkeuze is buitengewoon knap en ook het ritme van het boek is heel fijn. Het begint met veel korte zinnen, terwijl dat tegen het einde steeds uitgebreidere zinnen worden. Alsof Frida steeds dieper vast komt te zitten in lange en zorgwekkende gedachten.

De vraag van de achterflap is na het lezen van het boek helaas niet beantwoord. Al kan ik uit mijn ervaring ook zeggen dat die moeilijk te beantwoorden is. Het boek zegt niet waarom Frida radicaliseert, maar het beschrijft wel heel nauwkeurig dat ze doordraait. Hoe de wereld en de medemens elke bladzijde, in de ogen van Frida, een stukje donkerder worden. Onder duizend vlaggen krijgt van mij 3,5 van de 5 sterren.

Met dank aan J.M. Meulenhoff  voor dit recensie-exemplaar in ruil voor een eerlijke recensie.