Boeiende geromantiseerde biografie van Anna Pannekoek

Papieren paradijs, het debuut van Marlies Medema, is het verhaal van Anna Pannekoek, die samen met haar echtgenoot, dominee Arend van den Brandhof, en haar kinderen tegen haar zin emigreert naar Suriname. Als ze daar in 1845 aankomen wacht hun een grote teleurstelling. Het land van belofte blijkt een gevaarlijk moeras. Haar echtgenoot sleepte daarin niet alleen Anna en hun kinderschaar mee, maar ook een groot deel van de leden van zijn kerkgemeente. Door zijn rooskleurige voorspellingen voor een beter leven, verkochten ze huis en haard en kwamen terecht in erbarmelijke omstandigheden waar het merendeel al snel na aankomst door honger en ziekte de dood vond.

Marlies Medema heeft met Papieren paradijs een chronologisch vertelde geromantiseerde biografie van de werkelijk bestaande Anna Pannekoek gegeven. Een vrouw die haar intrigeerde toen ze tijdens haar eerste bezoek aan Suriname door de Pannenkoeksraat reed en kort iets over haar leven hoorde. Terug in Nederland liet het haar niet los en na veel research resulteerde dit uitiendelijk in haar debuutroman .

Ondanks dat Anna uit een gegoede familie kwam, heeft ze geen gemakkelijk leven gehad. Ze werd uitgehuwelijkt door haar ouders en kwam terecht in een liefdeloos huwelijk met een egocentrische man die alleen oog had voor zijn eigen behoeften. Ik verwachtte eigenlijk dat het verhaal direct over Anna's tijd in Suriname zou gaan, maar het is bovenal haar levensverhaal met ruim aandacht voor haar jeugd en tienerjaren in Nederland. Haar leven in Nederland is eigenlijk net zo interessant als haar leven in Suriname, waar ze uiteindelijk aan de longziekte waaraan ze leed op vrij jonge leeftijd overleed.

Omdat het verhaal vanuit ik-persoon Anna wordt verteld, krijg je een inkijkje in haar gedachtewereld en leer je de andere personages door haar ogen kennen. Als personage is Anna interessant. Ze was mondig en probeerde tegengas te geven, maar toch moet ze zich uiteindelijk schikken in het voor haar gearrangeerde huwelijk met dominee Arend van den Brandhof. Arends rol in het verhaal is minstens zo groot. Je kan bijna niet anders dan hem een opgeblazen, pompeuze egoïst vinden. Een man die alles doet ter meerdere eer en glorie van hemzelf. En dat voor een dominee die er voor zijn kerkgemeenschap zou moeten zijn. Zijn gedrag in Suriname is bijna stuitend om te lezen. Ondanks de onmenselijke en totaal niet Christelijke houding van haar man, blijft Anna kracht putten uit haar geloof. Dat maakt een klein onderdeel uit van het verhaal. Tegelijkertijd plaatst Marlies kritische kanttekeningen waardoor er een mooi evenwicht ontstaat. Ook als je totaal niets met het geloof hebt, is het een boeiend verhaal.

Ook de minder in het oog springende personages zijn belangrijk voor het verhaal. Ze vertellen over het boerenleven in Nederland en de reden waarom ze de stap nemen om naar Suriname te emigreren. Het geeft Medema ook meteen de mogelijkheid om te vertellen over de ontberingen die de boerengezinnen in Suriname doorstaan terwijl hun dominee zich het eten en de wijn prima laat smaken en geen enkele interesse toont in de erbarmelijke situatie van de boeren. Door Anna's ogen zie je ook hoe de totslaafgemaakte mensen worden behandeld door de blanke overheerser: als gebruiksvoorwerp verhandeld, gebrandmerkt en zweepslagen als loon.

Vanaf de eerste pagina wist Marlies Medema me met haar beeldende schrijfstijl het verhaal van Anna in te trekken. Ik vond vooral het tijdsbeeld boeiend: de dagelijkse gang van zaken in het midden van de 19e eeuw, dat eigenlijk nog niet eens zo heel lang geleden is: de verschillen tussen arm en rijk zowel in Nederland als Suriname, het slavernijverleden en de rol van vrouw. Ook als luisterboek zeer goed te volgen en de prettige voorleesstem van Jantine van den Bosch draagt daar zeker aan bij. De waardering van 4**** meer dan waard.