Lezersrecensie
Iets van je leven maken
Una Vita (1892, Vertaling 1984 Frits Altvater) is het officiële debuut van Italo Svevo waar hij dit pseudoniem voor het eerst gebruikt, hij is 31 jaar als het boek wordt uitgegeven. Hij werkt dan al 12 van de uiteindelijke 18 jaar als correspondent van de Weense Union Bank in Triest waarop een deel van de informatie in het boek berust. Net als zijn hoofdpersoon Alfonso Nitti heeft hij ervan gedroomd een schrijver of filosoof te worden en heeft daarvoor na het werk heel wat literatuur bestudeerd, vooral de Duitse filosofen, in de bibliotheek van Triest.
Er is een fraaie foto van een zichtbaar trotse Svevo uit 1892 met het manuscript van Una Vita onder zijn arm (oorspronkelijke titel van de roman was ‘Un inetto’, een incapabele man). Volgens de memoires opgeschreven door Livia Veneziani, zijn vrouw, was Svevo in zijn jonge jaren nog het meest als Alfonso herkenbaar, ook op zoek naar een ander leven van literatuur, waar hij iedere keer weer een ander schrijfproject voor opzette. Hij is een bewonderaar van Schopenhauer die hij vaak citeert. Wat Svevo bijzonder maakt in zijn tijd is zijn hang naar zelfanalyse.
Hoewel het in ‘Una Vita’ zo lijkt dat de volledige aandacht uitgaat naar de 22 jarige hoofdpersoon Alfonso Nitti, alsof ook alles via zijn ogen wordt verhaald, met een egoïstisch motief haast, is er toch meer dan dat, je kan als lezer verder kijken. Als ieder mens zijn eigen egoïstische motieven heeft voor zijn handelen, zoals Alfonso over zichzelf en anderen denkt, zijn er ook egoïstische motieven voor anderen aan te wijzen. Er worden uitspraken over de motieven gedaan, zoals in hoofdstuk 12 over Annetta de bankiersdochter en over Francesca de gouvernante, maar ook over Macario, de neef van Annetta, zoals die wordt geïnterpreteerd door hem in hoofdstuk 11. En als Macario op gegeven moment met een door hem bewonderd boek van Balzac, Louis Lambert, komt, slaat dat indirect ook op Alfonso. Op die punten afgaand kun je de autonomie van Alfonso opeens weer wat relativeren. Francesca en Macario lijken dus Alfonso ook te bestuderen, en Alfonso is er ook wel gevoelig voor. De uitspraak van Macario over de capaciteiten van Alfonso op het water en wat de meeuwen met hun kleine brein zo gemakkelijk doen zoals het vissen, zoals in hoofdstuk 8, zeggen wel iets over wat Macario zelf bedenkt, dat Alfonso niet in staat zal zijn om door te dringen tot Annetta (het niet met de juiste vleugels geboren worden). Wat Macario dan afsluit met het voor hem karakteristieke gebaar, de vingers tegen de duim sluitend.
Hoewel dus de autonomie van Alfonso vrij sterk is neergezet, zijn er - behalve Alfonso zelf - vooral twee figuren die in Una Vita het gedrag van Alfonso Nitti beïnvloeden rondom de al of niet gewenste verovering van Annetta, de dochter van de bankdirecteur Maller. Het zijn Macario, de 40 jarige neef van Annetta, en Francesca de 30 jarige gouvernante van Annetta.
Wat betreft Macario, de neef van Annetta, is er vooral competitie. Hij wordt in hoofdstuk 4 geïntroduceerd als een bourgeois advocaat die zijn nichtje komt opzoeken, net als Alfonso daar voor het eerst op bezoek komt, met de fraaie scène van de Gavroche die Annetta probeert te zingen. Dan - behalve dat Alfonso zelf het gevoel heeft gekregen van een andere klasse te zijn dan de Maller familie - is er nog niet zoveel aan de hand tussen Macario en Alfonso. In hoofdstuk 8 bezoekt hij Alfonso in de bibliotheek waarna hij hem uitnodigt opnieuw bij de Mallers te komen voor een bezoek aan Annetta’s nieuwe salon voor de kunsten. Daarop vindt Alfonso dat niet Macario maar Annetta zelf hem die uitnodiging moet geven, als een teken van respect. Daarop creeert hij ook afstand tot Macario. Later ziet hij wat de salon echt betekent, iedereen die daar komt komt er voor de hand van Annetta. En als Macario hem vraagt of het boek wat hij met Annetta aan het schrijven is ook goed vordert, merkt Alfonso aan het gapen van Macario dat het hem juist heel erg interesseert, en weet hij dat ook Macario een concurrent is.
Ook is er een belangrijke rol voor de gouvernante van Annetta, Francesca, die aanvankelijk alleen als een vage kennis van zijn moeder wordt voorgesteld. Haar rol wordt duidelijk als onze hoofdpersoon zich afvraagt waarom zij hem waarschuwt voor Annetta en hem tegelijkertijd aanspoort. Het is omdat Francesca er baat bij heeft om hem te laten verloven met Annetta, terwijl ze eigenlijk de rol van beschermer van Annetta heeft. Van Francesca zelf hebben we niet veel gehoord over dit motief, ze is in het begin juist zeer attent, totdat ze geheel op de achtergrond raakt en vermagert, daar is ook een tot dan toe onbekende reden voor. Ze is de minnares van Maller, de vader van Annetta, die bankier is en weduwnaar. Maar de dochter Annetta is daar achter gekomen en verbiedt zo’n relatie. Het is dus aan Francesca om Annetta in net zo’n positie te krijgen als waarin zij zichzelf bevindt, afhankelijk van andermans wil. Krijgt zij het voor elkaar ? Nee, het is al even hachelijk als het hele avontuur dat Alfonso Nitti zich op de hals haalt door interesse bij zichzelf te wekken voor Annetta.
De invloed van Schopenhauer.
Het handelen van Alfonso is allereerst verveling, hij droomt wat af en leidt een passief leven. Na bijna ziek te worden herwint hij wat aan vitaliteit en daar is dan Annetta, de dochter van de bankier. Als het handelen voor Alfonso niet lukt op de gewenste wijze, is er vooral lijden. Als het wel lukt, is er iets van vreugde maar daarop meteen weer het lijden. Deze snelle overgangen zijn te begrijpen als constructies van Schopenhauer. Het motief om Annetta te veroveren is uiteindelijk rijkdom, en daarvoor moet hij zijn persoon aanpassen, wat eigenlijk niet kan, maar voordat hij dat beseft in hoofdstuk 12 is het al te laat. Hij is niet in staat om zich aan te passen en valt dan in zijn eigen val. Alfonso is van nature een dromer en filosoof, maar zal wel een poging doen om zijn natuur aan te passen aan de eisen van de stad waar hij heen is gegaan, als hij uitgedaagd wordt om carrière te maken en om als literair persoon gerespecteerd te worden. Van Schopenhauer heeft Svevo geleerd dat men in zijn eigen verlangen ofwel wordt teleurgesteld, ofwel wordt bevredigd maar waarop de verveling weer begint. En Alfonso wil niet terugkeren in zijn vroegere staat. Het boek lijkt op het latere Senilita waar een man ook voor zichzelf moet besluiten of hij zijn driften mag volgen of dat hij beter zijn inerte leven kan leiden zonder al die pijn. Hij kiest voor het eerste maar na zijn mislukken zal hij - in tegenstelling tot Alfonso- zijn inerte leven weer leiden, zonder al die pijn.
De zelfkennis staat echter steeds voorop (in La Vita bijv in hoofdstuk 12). En zijn hogere idealen, zo vinden we in Una Vita aan het begin van Alfonso’s leven in de stad, zijn die van een filosoof. Uiteindelijk ziet hij dat dit leven nergens toe leidt, hij kan niet meer terug, hij daagt ook de vader van Annetta uit, zijn baas en bankier Maller, om de werkelijkheid te bespreken, maar deze heeft daar geheel geen behoefte aan, en laat Alfonso met het advies achter zich gedeisd te houden. Totdat de broer van Annetta er genoeg van heeft en deze kwajongen serieus bedreigt.
Het verhaal kan ook nog gezien worden als dat van een vreemde verbintenis, een ‘collage’, een relatie waarin men vastgekleefd dreigt te raken, terwijl men er eigenlijk niet in thuis hoort en er zo snel mogelijk weer vanaf wil. De ‘kleefstof’ is in dit geval maatschappelijk, het aanzien en de sprong naar een beter leven. Eenmaal door de weerstand van het klasseverschil en door de weerstand van Annetta’s dikke psychologische huid, heeft hij al snel het besef dat er geen sprake is van liefde. Maar de geheime relatie moet in stand gehouden worden, want Annetta zou wel eens heel boos kunnen worden als hij nu opeens verzaakt. De ‘kleefstof’ zit dus nu bij Annetta. Het komt hem goed uit dat er nog tijd is waarin Annetta eerst haar vader wil inlichten en zijn goedkeuring vragen, maar dan neemt hij toch afstand, en beseft dat hij beter af is zonder Annetta.
Het is de collega White die hem had geadviseerd om niet voor het maatschappelijk aanzien te huwen maar alleen voor liefde. White die belangrijker lijkt voor het verhaal dan hem nu de ruimte gegeven is, want hij vertrekt opeens, en zijn Franse vriendin weet niet eens waarom. Ook bij White is de echte verliefdheid verdwenen, en lijkt zijn voorbeeld van klassevrije liefde toch ook niet staande te blijven. Er is wat dat betreft een egoïstisch of iets eufemistischer gezegd zelfgecentreerd einde.
Het is nog steeds niet alles wat er in de roman gebeurt. Van de 4 omgevingen waar Alfonso zich mee te verhouden heeft, allereerst de bank en het werk, ten tweede de Maller familie met de soirees van Annetta waar een aantal figuren uitgelicht worden zoals Fumigi die later geestelijk ontspoort, ten derde de thuis omgeving in een plattelandsdorp richting het Karstgebergte waar zijn moeder nog woont, en waar de notaris de zaken regelt, is de vierde een omgeving die zijn lagere afkomst en financiële situatie moet uitbeelden. Het is de omgeving van de Lanucci’s, waar hij een kamer van huurt en er ook met de maaltijden nuttigt. Er wordt binnen die omgeving ook aan hem getrokken maar daar voelt hij niets voor. Binnen die omgeving ontvouwt zich een gespiegeld verhaal.
Er is een fraaie foto van een zichtbaar trotse Svevo uit 1892 met het manuscript van Una Vita onder zijn arm (oorspronkelijke titel van de roman was ‘Un inetto’, een incapabele man). Volgens de memoires opgeschreven door Livia Veneziani, zijn vrouw, was Svevo in zijn jonge jaren nog het meest als Alfonso herkenbaar, ook op zoek naar een ander leven van literatuur, waar hij iedere keer weer een ander schrijfproject voor opzette. Hij is een bewonderaar van Schopenhauer die hij vaak citeert. Wat Svevo bijzonder maakt in zijn tijd is zijn hang naar zelfanalyse.
Hoewel het in ‘Una Vita’ zo lijkt dat de volledige aandacht uitgaat naar de 22 jarige hoofdpersoon Alfonso Nitti, alsof ook alles via zijn ogen wordt verhaald, met een egoïstisch motief haast, is er toch meer dan dat, je kan als lezer verder kijken. Als ieder mens zijn eigen egoïstische motieven heeft voor zijn handelen, zoals Alfonso over zichzelf en anderen denkt, zijn er ook egoïstische motieven voor anderen aan te wijzen. Er worden uitspraken over de motieven gedaan, zoals in hoofdstuk 12 over Annetta de bankiersdochter en over Francesca de gouvernante, maar ook over Macario, de neef van Annetta, zoals die wordt geïnterpreteerd door hem in hoofdstuk 11. En als Macario op gegeven moment met een door hem bewonderd boek van Balzac, Louis Lambert, komt, slaat dat indirect ook op Alfonso. Op die punten afgaand kun je de autonomie van Alfonso opeens weer wat relativeren. Francesca en Macario lijken dus Alfonso ook te bestuderen, en Alfonso is er ook wel gevoelig voor. De uitspraak van Macario over de capaciteiten van Alfonso op het water en wat de meeuwen met hun kleine brein zo gemakkelijk doen zoals het vissen, zoals in hoofdstuk 8, zeggen wel iets over wat Macario zelf bedenkt, dat Alfonso niet in staat zal zijn om door te dringen tot Annetta (het niet met de juiste vleugels geboren worden). Wat Macario dan afsluit met het voor hem karakteristieke gebaar, de vingers tegen de duim sluitend.
Hoewel dus de autonomie van Alfonso vrij sterk is neergezet, zijn er - behalve Alfonso zelf - vooral twee figuren die in Una Vita het gedrag van Alfonso Nitti beïnvloeden rondom de al of niet gewenste verovering van Annetta, de dochter van de bankdirecteur Maller. Het zijn Macario, de 40 jarige neef van Annetta, en Francesca de 30 jarige gouvernante van Annetta.
Wat betreft Macario, de neef van Annetta, is er vooral competitie. Hij wordt in hoofdstuk 4 geïntroduceerd als een bourgeois advocaat die zijn nichtje komt opzoeken, net als Alfonso daar voor het eerst op bezoek komt, met de fraaie scène van de Gavroche die Annetta probeert te zingen. Dan - behalve dat Alfonso zelf het gevoel heeft gekregen van een andere klasse te zijn dan de Maller familie - is er nog niet zoveel aan de hand tussen Macario en Alfonso. In hoofdstuk 8 bezoekt hij Alfonso in de bibliotheek waarna hij hem uitnodigt opnieuw bij de Mallers te komen voor een bezoek aan Annetta’s nieuwe salon voor de kunsten. Daarop vindt Alfonso dat niet Macario maar Annetta zelf hem die uitnodiging moet geven, als een teken van respect. Daarop creeert hij ook afstand tot Macario. Later ziet hij wat de salon echt betekent, iedereen die daar komt komt er voor de hand van Annetta. En als Macario hem vraagt of het boek wat hij met Annetta aan het schrijven is ook goed vordert, merkt Alfonso aan het gapen van Macario dat het hem juist heel erg interesseert, en weet hij dat ook Macario een concurrent is.
Ook is er een belangrijke rol voor de gouvernante van Annetta, Francesca, die aanvankelijk alleen als een vage kennis van zijn moeder wordt voorgesteld. Haar rol wordt duidelijk als onze hoofdpersoon zich afvraagt waarom zij hem waarschuwt voor Annetta en hem tegelijkertijd aanspoort. Het is omdat Francesca er baat bij heeft om hem te laten verloven met Annetta, terwijl ze eigenlijk de rol van beschermer van Annetta heeft. Van Francesca zelf hebben we niet veel gehoord over dit motief, ze is in het begin juist zeer attent, totdat ze geheel op de achtergrond raakt en vermagert, daar is ook een tot dan toe onbekende reden voor. Ze is de minnares van Maller, de vader van Annetta, die bankier is en weduwnaar. Maar de dochter Annetta is daar achter gekomen en verbiedt zo’n relatie. Het is dus aan Francesca om Annetta in net zo’n positie te krijgen als waarin zij zichzelf bevindt, afhankelijk van andermans wil. Krijgt zij het voor elkaar ? Nee, het is al even hachelijk als het hele avontuur dat Alfonso Nitti zich op de hals haalt door interesse bij zichzelf te wekken voor Annetta.
De invloed van Schopenhauer.
Het handelen van Alfonso is allereerst verveling, hij droomt wat af en leidt een passief leven. Na bijna ziek te worden herwint hij wat aan vitaliteit en daar is dan Annetta, de dochter van de bankier. Als het handelen voor Alfonso niet lukt op de gewenste wijze, is er vooral lijden. Als het wel lukt, is er iets van vreugde maar daarop meteen weer het lijden. Deze snelle overgangen zijn te begrijpen als constructies van Schopenhauer. Het motief om Annetta te veroveren is uiteindelijk rijkdom, en daarvoor moet hij zijn persoon aanpassen, wat eigenlijk niet kan, maar voordat hij dat beseft in hoofdstuk 12 is het al te laat. Hij is niet in staat om zich aan te passen en valt dan in zijn eigen val. Alfonso is van nature een dromer en filosoof, maar zal wel een poging doen om zijn natuur aan te passen aan de eisen van de stad waar hij heen is gegaan, als hij uitgedaagd wordt om carrière te maken en om als literair persoon gerespecteerd te worden. Van Schopenhauer heeft Svevo geleerd dat men in zijn eigen verlangen ofwel wordt teleurgesteld, ofwel wordt bevredigd maar waarop de verveling weer begint. En Alfonso wil niet terugkeren in zijn vroegere staat. Het boek lijkt op het latere Senilita waar een man ook voor zichzelf moet besluiten of hij zijn driften mag volgen of dat hij beter zijn inerte leven kan leiden zonder al die pijn. Hij kiest voor het eerste maar na zijn mislukken zal hij - in tegenstelling tot Alfonso- zijn inerte leven weer leiden, zonder al die pijn.
De zelfkennis staat echter steeds voorop (in La Vita bijv in hoofdstuk 12). En zijn hogere idealen, zo vinden we in Una Vita aan het begin van Alfonso’s leven in de stad, zijn die van een filosoof. Uiteindelijk ziet hij dat dit leven nergens toe leidt, hij kan niet meer terug, hij daagt ook de vader van Annetta uit, zijn baas en bankier Maller, om de werkelijkheid te bespreken, maar deze heeft daar geheel geen behoefte aan, en laat Alfonso met het advies achter zich gedeisd te houden. Totdat de broer van Annetta er genoeg van heeft en deze kwajongen serieus bedreigt.
Het verhaal kan ook nog gezien worden als dat van een vreemde verbintenis, een ‘collage’, een relatie waarin men vastgekleefd dreigt te raken, terwijl men er eigenlijk niet in thuis hoort en er zo snel mogelijk weer vanaf wil. De ‘kleefstof’ is in dit geval maatschappelijk, het aanzien en de sprong naar een beter leven. Eenmaal door de weerstand van het klasseverschil en door de weerstand van Annetta’s dikke psychologische huid, heeft hij al snel het besef dat er geen sprake is van liefde. Maar de geheime relatie moet in stand gehouden worden, want Annetta zou wel eens heel boos kunnen worden als hij nu opeens verzaakt. De ‘kleefstof’ zit dus nu bij Annetta. Het komt hem goed uit dat er nog tijd is waarin Annetta eerst haar vader wil inlichten en zijn goedkeuring vragen, maar dan neemt hij toch afstand, en beseft dat hij beter af is zonder Annetta.
Het is de collega White die hem had geadviseerd om niet voor het maatschappelijk aanzien te huwen maar alleen voor liefde. White die belangrijker lijkt voor het verhaal dan hem nu de ruimte gegeven is, want hij vertrekt opeens, en zijn Franse vriendin weet niet eens waarom. Ook bij White is de echte verliefdheid verdwenen, en lijkt zijn voorbeeld van klassevrije liefde toch ook niet staande te blijven. Er is wat dat betreft een egoïstisch of iets eufemistischer gezegd zelfgecentreerd einde.
Het is nog steeds niet alles wat er in de roman gebeurt. Van de 4 omgevingen waar Alfonso zich mee te verhouden heeft, allereerst de bank en het werk, ten tweede de Maller familie met de soirees van Annetta waar een aantal figuren uitgelicht worden zoals Fumigi die later geestelijk ontspoort, ten derde de thuis omgeving in een plattelandsdorp richting het Karstgebergte waar zijn moeder nog woont, en waar de notaris de zaken regelt, is de vierde een omgeving die zijn lagere afkomst en financiële situatie moet uitbeelden. Het is de omgeving van de Lanucci’s, waar hij een kamer van huurt en er ook met de maaltijden nuttigt. Er wordt binnen die omgeving ook aan hem getrokken maar daar voelt hij niets voor. Binnen die omgeving ontvouwt zich een gespiegeld verhaal.
1
Reageer op deze recensie
