Handboek maakt eenzaamheid op toegankelijke wijze bespreekbaar

‘Praat over je eenzaamheid. Het is geen schande en het komt veel vaker voor dan je denkt.’

Al ver vóór de hoogtepunten van de coronapandemie was eenzaamheid binnen onze maatschappij een steeds groter probleem aan het worden. Het creëren van je eigen levensgeluk, de toenemende digitalisering, het streven naar economische onafhankelijkheid en de verdwijning van de verzorgingstehuizen, hebben ervoor gezorgd dat de samenleving verder is gaan individualiseren. Hoewel eenzaamheid alle lagen van de bevolking treft, blijft het een gevoel dat vaak onzichtbaar is en dus onbespreekbaar blijft. Een slechte zaak, want door het toedoen van allerlei factoren, wordt de kans op een eenzaam bestaan beduidend groter naarmate je ouder wordt. In Hunkeren naar verbinding onderzoekt Joan van Baarle op basis van theorie en praktijk verschillende soorten eenzaamheid.

Mensen zijn sociale wezens. Het gevoel hebben dat je ergens bij hoort, dat je er toe doet en dat je iets bijdraagt zijn enkele belangrijke bouwstenen voor een gelukkig leven. Jonge mensen voelen zich over het algemeen sneller verbonden met de samenleving dankzij school, werk, familie en vrienden. Ze kunnen vrijuit bewegen, zijn vaker gezond en communiceren doorgaans dagelijks. Voor ouderen is het lastiger om zich verbonden te voelen. Ze hebben tegenslagen in het leven geïncasseerd, gaan met pensioen en voelen zich minder nuttig. De mensen in hun omgeving komen te overlijden en hun eigen gezondheid en mobiliteit gaan achteruit. Daarnaast is nog niet iedere oudere vaardig met computers en smartphones als verlengde van hun (weinige) offline contacten. Desalniettemin valt het Van Baarle op dat niet iedere oudere eenzaamheid ervaart. Ook zijn er ouderen die op een succesvolle manier met een eenzaam gevoel kunnen leven.

Van Baarle debuteerde in 2017 met Gevangen in geluid, een verhaal over de strijd van haar dochter Gaby met tinnitus. Ze studeerde politicologie, en werkte tot haar pensioen als leidinggevende in de asiel- en vrouwenopvang. In Hunkeren naar verbinding onderscheidt Van Baarle drie soorten eenzaamheid. Zo krijgen mensen te maken met sociale eenzaamheid wanneer de sociale kring kleiner wordt of de bestaande contacten niet bevredigend genoeg zijn. Emotionele eenzaamheid ontstaat volgens haar wanneer mensen iets missen in hun leven. Bijvoorbeeld het gebrek aan een partner of het verlies van een kind. Tot slot onderscheidt ze existentiële eenzaamheid; sommige mensen dragen immers altijd een bepaalde mate van eenzaamheid in zich, ook als ze omgeven worden door anderen. Hunkeren naar verbinding is opgedeeld in korte hoofdstukken. Om de drie vormen van eenzaamheid in te bedden, maakt Van Baarle gebruik van wetenschappelijke inzichten van onder meer hoogleraar Klinische Neuropsychologie Erik Scherder en hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid Anja Machielse.

Daarnaast wordt Hunkeren naar verbinding gevuld met verhalen van ervaringsdeskundigen en interviews met de auteur zelf over haar eigen strijd met eenzaamheid. Van Baarle benadrukt dat eenzaamheid niet louter als een individueel probleem (van kwetsbare ouderen) moet worden gezien, maar als een maatschappelijke kwestie die bespreekbaar gemaakt moet worden en waar iedereen iets tegen kan doen. Ze kleurt het boek vervolgens met een politieke, filosofische en antropologische kijk op eenzaamheid, en onderstreept de rol van de regering en gemeenten om zingeving en de persoonlijke behoeften van ouderen centraal te zetten. Hoewel de plot een bepaalde mate van herhaling bevat, schrijft Van Baarle zeer toegankelijk en het boek leest als geheel goed weg. Hunkeren naar verbinding is een cruciaal handboek waarin de lezer inzicht krijgt in het signaleren van (de eigen) eenzaamheid, en handvatten krijgt aangereikt om (ook als jongvolwassene) effectief met dit gevoel om te leren gaan.