Gechoreografeerd liefdesverhaal draait rond toeval en voorbestemming

In Wals van verwondering van Dick van Zijderveld draaien de personages als in een dans rond spirituele overtuigingen en wetenschappelijke opvattingen. De magisch-realistische roman begint met een ontmoeting: jonge wetenschapper Guillaume heeft een afspraakje met escortdame Rozemarijn. Ze dineren in een restaurant, hebben een goed gesprek en gaan – ondanks sluimerende, wederzijdse gevoelens – ieder hun eigen weg. Het verhaal verschuift naar Claire die na een relatiebreuk haar leven weer op de rit heeft. Ze werkt sinds kort bij een uitgeverij als redacteur non-fictie en staat op het punt het ouderlijk huis in te ruilen voor een eigen appartementje. Tijdens de bezichtiging van een appartement in een voormalig internaat voor jongens, bekruipt Claire een onbestemd gevoel dat haar doet besluiten tot de koop over te gaan. Op weg naar haar ouders raakt ze betrokken bij een heftig verkeersongeluk, waarna bovennatuurlijke ervaringen haar nuchtere wereldbeeld steeds verder doen kantelen.

Wals van verwondering is de derde roman van Van Zijderveld, die naast romans Achterhaald verleden en Doedelzakspel ook verhalenbundel Een jonge vrouw uit Vierhouten schreef. Claires levensechte dromen van een jongen die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog verschrikkelijke dingen op een internaat heeft meegemaakt, passen naadloos in de realiteit wanneer ze in haar nieuwe appartement een dagboek en een horloge vindt. In het dagboek beschrijft Johnny de Haan de pesterijen die hij in Huize Boschzicht ondergaat en het misbruik dat er plaatsvindt. Claire wil niets weten van een eventueel verband tussen haar dromen en de vondst, maar ziet het wel als haar plicht om de familie De Haan op te sporen. Van Zijderveld neemt de tijd om de zoektocht naar het verleden van Johnny te ontvouwen. Claire komt in contact met psychologe Dagmar en haar knappe zoon Raymond, beiden familie van Johnny en op hun hoede om deze complexe geschiedenis bij hun vader en opa op te rakelen.

Op het eerste gezicht is Wals van verwondering een magisch-realistisch verhaal over toeval en lotsbestemming, geschreven in een bedachtzame stijl vol formele dialogen die vragen om rustig gelezen te worden. Van Zijderveld speelt met de gedachte dat elke ontmoeting een diepere betekenis heeft – en dat deze synchroniciteit niet te verklaren is. Claire heeft moeite met dit ‘innerlijk weten’. Ze zoekt meermaals naar tastbare bewijzen terwijl de andere personages al zijn meegevoerd op het ritme van de spirituele dans die aan de gebeurtenissen is ontlokt. Onder deze metafysische laag bevindt zich het verhaal van de naoorlogse generatie. Van Zijderveld pleit voor het ‘ontmythologiseren’ van deze roerige periode die zich niet enkel kenmerkt door de wederopbouw, maar ook door:

‘de erbarmelijke omstandigheden, de grote woningnood, de toestanden in bejaardentehuizen, kindertehuizen en op kostscholen. Om nog maar te zwijgen over de positie van de vrouw, en de dekolonisatieoorlog.’

Het doorwerken van trauma’s en familiepatronen in volgende generaties wordt aangestipt, maar nergens helemaal uitgediept. Claires binnenwereld – waar ze schippert tussen wetenschappelijke theorieën en paranormale ervaringen die ze snel afdoet als bijgeloof – voelt wankel wanneer ze een vaag gevoel van geruststelling ervaart bij de gedachte dat acausale verbanden wel degelijk bestaan. Toch vormt dit kleine, tegenstrijdige detail het begin van een derde laag in het verhaal als heden en verleden steeds meer over elkaar heen schuiven. Door de roman heen blijft Claire realistisch, maar ze kan geen weerstand bieden tegen het slim gechoreografeerde liefdesverhaal dat zich ontspint – en waar juist zíj als een van de twee dansers in wordt geplaatst. Van Zijderveld creëert in Wals van verwondering een kosmische kettingreactie waarin ogenschijnlijk willekeurige gebeurtenissen niet alleen Claire, maar ook de lezer verwonderd doen afvragen wanneer iets op toeval berust en wanneer het verloop is voorbestemd.

Deze recensie verscheen eerst op www.elineschrijfthier.nl