Onberispelijke roman zoekt naar zingeving in een betekenisloos bestaan

Estela verruilt als dertiger haar armoedige onderkomen in Ancud voor een statig huis in de Chileense hoofdstad Santiago. Bij een jong echtpaar – 'meneer' werkt als arts, 'mevrouw' is hoogzwanger – gaat ze aan de slag als dienstmeid. Estela's moeder kan de koppige carrièreswitch van haar dochter niet waarderen – 'Het is werk dat niet gezien wordt' – waarna ze allerhande vooroordelen opsomt die aan het beroep kleven. Door middel van flashbacks van de inmiddels veertigjarige Estela vertelt én bevraagt Schoon van de Chileense auteur Alia Trabucco Zerán de zeven jaren die de dienstmeid voor het gezin in Santiago heeft gewerkt. Een roerige periode die desondanks wordt overheerst door een ogenschijnlijke zorgeloosheid: er worden dure feesten gegeven, in de tuin prijkt een zwembad en de ruzies van het echtpaar zijn incidenteel en beheerst. Toch is vanaf de eerste bladzijde duidelijk dat er iets gruwelijks is gebeurd. Zo gruwelijk dat Estela niet alleen de lezer, maar tevens een voltallig juridisch systeem in de traditie van Albert Camus lijkt aan te spreken vanuit de gevangenis.

Zerán debuteerde in 2019 met het nog niet naar het Nederlands vertaalde The Remainder en plaatste zich daarmee op de shortlist van de International Booker Prize. Schoon is haar derde roman en de eerste die prachtig naar het Nederlands is vertaald door Mariolein Sabarte Belacortu. Zeráns keuze om in het hoofd van huishoudster Estela te kruipen, zorgt ervoor dat de lezer net als bij een poetsbeurt na elke schrob een helderder beeld krijgt van het gezin bij wie ze inwoont. Estela ziet veel – soms zelfs te veel – en dit versterkt het gevoel van het krijgen van een intiem inkijkje in het privéleven van een ander huishouden. Tegelijkertijd is er de dreigende isolatie die op het leven van de dienstmeid drukt. Het enige contact met de buitenwereld zijn haar uitstapjes naar de supermarkt, het praatje met de jongen van een nabijgelegen tankstation en de rondstruinende zwerfhond Yany. Zelfs de intensieve zorg voor dochtertje Julia, een meisje met driftbuien en een complex karakter, houdt de beklemmende eenzaamheid niet op afstand. Om die reden onderhoudt Estela telefonisch contact met haar moeder totdat ook dit niet meer mogelijk is.

Schoon bevat broeierig proza waardoorheen Zerán beschrijvingen van tegenstrijdige details weeft. Wat schoon is, wordt weer vies, het morele, immoreel en de lijn tussen werkelijkheid en onwerkelijkheid en leven en dood wordt gaandeweg flinterdun. Hoe meer Estela haar realiteitszin verliest, hoe sterker de aanwezigheid van haar moeder resoneert als een soort leidraad in haar teruggetrokken bestaan: 'Ik keek naar mijn handen […] en ik dacht: de moeder sterft en laat haar handen achter in de handen van haar dochter.' Wat te midden van zelfbedrog als houvast kan dienen, fungeert tegelijkertijd als ijkpunt. Alsof Zerán hiermee wil zeggen dat Estela niet in staat is een beter leven op te bouwen gezien haar armoedige afkomst.

De jaren van ongeziene arbeid als huishoudster en de manier waarop de meneer en mevrouw des huizes én hun verwende dochtertje – allen opgeslokt door hun eigen luxeproblemen – dwars door Estela heen kijken, bevestigen dit slechts. Des te meer slaagt Zerán erin om de schijnbaar onbeduidende Estela te laten zoeken naar zingeving in een betekenisloos bestaan. Om haar tegen het decor van de Chileense maatschappij waarin sociale opstanden plaatsvinden omdat de kloof tussen arm en rijk nog altijd groot is, steeds een beetje meer te laten rebelleren. Van de steentjes in haar schort, tot het weggooien van rattengif en het stelen van een pistool. Terwijl iedereen in het huis wegkijkt, zoekt Estela in haar existentiële crisis de randen op om zich te doen gelden.

Zerán schreef met Schoon een goed doordachte, onberispelijke roman die traag op gang komt, maar stilaan dieper onder je huid kruipt.

Wil jij ook meer en leuker lezen? Lees dan dit boek voor de Hebban Reading Challenge van 2024!

Vink er bijvoorbeeld de volgende checklistcategorieën mee af: 'Lees een jong boek' en 'Lees een ver boek'. Meedoen kan via Hebban.nl/challenge.